تعداد صفحات : 25 صفحه -
قالب بندی : word
-چکیده:
این مقاله به بررسی عملکرد پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال اول جنگ تحمیلی به ویژه در منطقه عملیاتی جنوب کشور میپردازد. پدافند هوایی از جمله سازمانهای نظامی است که از ابتدای جنگ در فرایند دفاع از کشور حضور فعال داشته و این حضور در تاریخ ثبت شده است. برابر اسناد و مدارک موجود پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در تمامی عملیاتهای انجام شده آفندی و پدافندی در سالهای دفاع مقدس حضور تأثیرگزار داشت. با توجه به اینکه برد رادارهای پیش اخطار پدافند هوایی فراتر از مرزهای کشور است، لذا تمام عملیاتهای انجام شده در پوشش رادارهای پدافند هوایی به وقوع پیوست. افسران کنترل شکاری پدافند هوایی علاوه بر کنترل فضای نبرد منطقه عملیاتی جنوب و هدایت هواپیماهای شکاری خودی، حضور هواپیماهای شکاری عراقی را رصد کرده و با اعلام پرواز اسکرامبل و هدایت جنگنده های خودی و سپس تقسیم آتش برای سایتهای موشکی زمین به هوا و سامانه های توپخانهای امنیت را برای نیروهای سطحی به ارمغان آوردند.
سامانههای زمین به هوای پدافند هوایی از همان لحظات اول حمله هوایی عراق و شروع جنگ به وظایف خود به خوبی عمل کرده تا آنجا که در گزارش مقام معظم رهبری به مجلس شورای اسلامی از این عملکرد و ساقط شدن هواپیماهای عراقی یاد شده است.
فراخوان کارکنان پدافند هوایی از سوی مقام معظم رهبری(مدظله العالی) جهت حضور در مناطق عملیاتی جنوب (از جمله سوسنگرد) طی تلفنگرام به فرمانده وقت نهاجا (شهید فکوری) و به صورت به اسم و مشخص نشان دهنده میزان تأثیرگزاری پدافند هوایی در منطقه عملیاتی جنوب است. از میان نفرات فراخوان شده توسط مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، شهید عبدالله عیسیپور در سوسنگرد به شهادت رسید و مقام معظم رهبری طی مصاحبهای به شهادت وی اشاره فرمودند.
از آنجا که زیرساخت حفظ ارزشهای دفاع مقدس، نشر، بیان و بازگویی آن ارزشها و عملکردها میباشد، لذا این مقاله سعی در گام برداشتن در مسیر حفظ ارزشهای دفاع مقدس از طریق بازگویی بررسی نقش پدافند هوایی ارتش در سال اول جنگ تحمیلی ( با تأکید بر منطقه عملیاتی جنوب کشور) را دارد. روش تحقیق در این مقاله ترکیبی از روشهای اسنادی و روشهای میدانی است. زیرا در گردآوری اطلاعات علاوه بر بهره‌گیری از مصاحبه، روش صوتی و تصویری و همچنین فوکوس گروپ، بازخوانی اسناد و مدارک به جا مانده از سالهای دفاع مقدس، کتب مربوط به عملیاتهای سال اول جنگ، مقالات منتشره در خصوص عملیاتهای یاد شده و...مورد استفاده محقق قرار گرفت.
واژگان کلیدی:
پدافند هوایی، ارتش، دفاع مقدس، سال اول جنگ، منطقه عملیاتی جنوب
2-مقدمه
در سالهای پس از جنگ تحمیلی کمتر فرصتی برای بازگویی و نشر اقدامات ارزشمند پدافند هوایی پیش آمده است. اگر چه شاید عدم بازگویی ناشی از ضرورتهای امنیتی و حفاظتی بود، اما اینک به دلیل اهمیت نشر حوادث و رویدادهای دفاع مقدس همچنین خارج شدن بسیاری از اسناد جنگ از طبقه بندی حفاظتی، فرصتی فراهم شد که عملکرد پدافند هوایی نیز مورد بررسی قرار گیرد.
اهمیت نشر حوادث و رویدادهای دفاع مقدس نیز از آنجا ناشی میشود که ثبت و ضبط رویدادهای سالهای دفاع مقدس و نشر آنها میتواند منجر به حفظ و بازیابی ارزشها شود.
ارزشهای دفاع مقدس نیاز همیشگی جامعه ایرانی و اسلامی است. بر اثر آن ارزشها، سرمایه اجتماعی و اجزای آن نظیر اعتماد، همبستگی، مشارکت و... و ابعاد مختلف آنها در جامعه ما حفظ و بازیابی میشود. آن ارزشها منجر به این شده بود که جوانان اقصی نقاط میهن اسلامی برای دفاع از خوزستان و کردستان و ایلام و... ترک دیار کنند و در برابر دشمن رشادتها نشان دهند.
اقدامات پدافند هوایی بر اساس شرح وظایف و مأموریت در نظر گرفته شده به گونه‌ای بوده است که می‌توان گفت هیچ عملیاتی در سالهای دفاع مقدس بدون حضور مستقیم یا غیر مستقیم واحدهای پدافند هوایی برگزار نشد. در سال اول جنگ این واحدها در زیرمجموعه نیروهای سه گانه ارتش ج.ا.ا و حتی ژاندارمری سازماندهی شده بودند. تمام مناطق برپایی عملیاتهای دفاع مقدس تحت پوشش پدافند هوایی بود و پدافند هوایی در منطقه عملیاتی جنوب بخش تفکیک ناپذیر از شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی به شمار رفته و میرود. شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی متکی بر کارکنان پدافند هوایی موفقیت کم نظیری در سالهای دفاع مقدس رقم زد. رصد دایمی آسمان و انجام کشف، شناسایی، رهگیری، درگیری و انهدام، آسمان امن را برای پیشروی نیروهای سطحی خودی توسط کارکنان پدافند هوایی انجام شد.
در این مقاله عملکرد پدافند هوایی ارتش در سال اول جنگ در منطقه عملیاتی جنوب بررسی خواهد شد.
3-بیان مسأله
در سالهای دفاع مقدس پدافند هوایی ، نقش غیرقابل انکاری در تأمین امنیت شهرهای مختلف ایران اسلامی در برابر تجاوزات هوایی هواگردهای عراقی بر عهده داشت. در عملیاتهای مختلف نیز پدافند هوایی به چتری قابل اطمینان برای نیروهای سطحی در برابر حملات هوایی مبدل شد تا پیشروی نیروهای سطحی خودی امکان پذیر باشد. بازگویی عملکرد و نقش کارکنان پدافند هوایی در آن سالها، علاوه بر مستندسازی تجربیات، گامی ارزشمند در مسیر تبلیغات دفاعی، ارتقای منزلت اجتماعی کارکنان پدافند هوایی، تحکیم هویت سازمانی به شمار میرود.
محقق با پژوهش و تحقیق در این حوزه و بررسی عملکرد پدافند هوایی در سال اول جنگ به ویژه در منطقه عملیاتی جنوب، به دنبال ثبت اقدامات ارزشمند کارکنان پدافند هوایی و مستند سازی عملکرد پدافند هوایی در زمان و مکان یاد شده است که این خود گامی ارزشمند در راستای موارد بالا به شمار میرود.
4-ضرورت و اهمیت طرح مسئله و نگارش مقاله:
اهمیت:
پرداختن به این مسئله یک ارزش محسوب میشود و محقق به اهمیت آن پی برده است که با پرداختن به این مقوله میتواند گام مثبت و تاثیر گذار بردارد.
با توجه به اینکه در سالهای اخیر سایر نیروها و سازمانهای نظامی در مجموعه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اقدام به ثبت، ضبط و تدوین تاریخچه عملکردی خود و بیان آن داشتند لذا انجام این کار مهم محسوب میشود. نگارش مقاله « بررسی نقش پدافند هوایی ارتش در سال اول جنگ تحمیلی ( با تأکید بر منطقه عملیاتی جنوب کشور)» پاسخگوی نیاز دائمی ارتش به تاریخی به ثبت رسیده از فعالیت‌های پیشینیان است. از سویی دیگر انجام این طرح می تواند در راستای انتقال دانش پیشکسوتان به نسل جوان و اعمال مدیریت دانش تلقی شود.
ضرورت:
در شرایط کنونی که کوتاهی و یا هر علت دیگر در نپرداختن به این موضوع باعث از بین رفتن یک تاریخ و عملکرد چندین ساله (ابتکارات، رشادتها، ایثارها و ...) میشود ضرورت این قضیه احساس می‌گردد.
در حالی که همه سازمانهای نظامی بابیان عملکرد خود در سالهای دفاع مقدس اقدام به تبلیغ و نشر فعالیت‌های خود می‌کنند و این مسئله ضمن اینکه منجر به تحت تأثیر قرار دادن مخاطبین و افکار عمومی میشود بر سازمانهای نظامی هم راستا و موازی نیز تأثیرگذار است. در حال حاضر بسیاری از ابتکارات، رشادتها وجانفشانی‌های انجام شده توسط کارکنان پدافند هوایی ارتش در سالهای دفاع مقدس، به نام سایر نیروها ثبت شده است و این مسئله به دلیل عدم ثبت و ضبط دقیق فعالیت‌های پدافند هوایی ارتش در سالهای دفاع مقدس است.
از سوی دیگر نادیده گرفتن تجربیات کسب شده در آن سالها منجر به تکرار مشکلات خواهد شد که این تکرار به قیمت از دست دادن سرمایه انسانی و مادی رقم خواهد خورد. لذا ضرورت تداوم حفظ تجربیات به دست آمده از عملکرد پدافند هوایی در جنگ تحمیلی و افزایش بهره‌وری سازمانی محسوس است.
5-سئوالات تحقیق:
سؤال اصلی در این تحقیق این است که:
نقش پدافند هوایی ارتش در سال اول جنگ تحمیلی به ویژه بر منطقه عملیاتی جنوب کشورچیست؟
6- هدف تحقیق
تبیین نقش پدافند هوایی ارتش در سال اول جنگ تحمیلی به ویژه بر منطقه عملیاتی جنوب کشور
هدف تحقیق در این مقاله است.
7- نوع و روش تحقیق
نوع تحقیق در این پژوهش کاربردی توسعه‌ای است.
در این مقاله تحقیقی، محقق به دنبال بررسی عملکرد پدافند هوایی ارتش در سال اول دفاع مقدس و درس‌های گرفته شده از آن جهت ارتقاء توان رزمی پدافند هوایی است. بنابراین نوع تحقیق یک تحقیق کاربردی توسعه‌ای است.
با توجه به اینکه عملکرد پدافند هوایی در دفاع مقدس در سالها پیش انجام شد و رویدادی تاریخی محسوب میشود، لذا روشهای اسنادی و مراجعه به اسناد و مدارک در این خصوص راه‌گشا خواهد بود. روشهای اسنادی در زمره روش‌ها یا سنجه‌های غیرمزاحم و غیر‌واکنشی به شمار میرود. به این دلیل که هنگام استفاده از دیگر روش‌ها نظیر مشاهده، مصاحبه و... مشکل اساسی جمع‌آوری اطلاعات است و حال اینکه به هنگام کاربرد روشهای اسنادی اطلاعات در دسترس محقق و پژوهشگر است. در واقع یکی از زمان‌های بهره‌گیری از اسناد و مدارک زمانی است که تحقیقی تاریخی در دست انجام باشد . البته پس از احصاء اسناد از مصاحبه و ... بهره‌گیری خواهد شد.
نکته‌ای که قابل تأمل است این است که اصالت یک تحقیق اسنادی به منابع حائز اهمیتی است که از آنها بهره‌برداری میشود. سندهایی که می‌توان به به آنها مراجعه کرد میتواند، بایگانی‌ها، شمارش‌های آماری، مطبوعات و جراید، اسناد شخصی، ابزار و آلات و ادوات، تصاویر، عکس‌ها، فیلم‌ها، نوارهالی ضبط شده و... باشد . البته از کتب منتشره در خصوص جنگ تحمیلی و به ویژه عملکرد پدافندهوایی نیز نباید غافل شد که میتواند در کنار اسناد سازمانی منبعی مهم باشد. استفاده خواهد شد. تمام منابع موجود و دارای اعتبار در خصوص عملکرد پدافندهوایی ایران اسلامی در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت. به ویژه کتب و اسناد ارتش جمهوری اسلامی ایران و...
در روشهای اسنادی که -برخی آن را روشهای کتابخانه‌ای می‌نامند- ممکن است موضوع تحقیق علاوه بر بهره‌گیری از فیش‌برداری، نیازمند استفاده از جداول، نقشه‌ها، کروکی، و حتی فرم‌های شبه پرسش‌نامه و یا ترکیبی از آنها انجام شود .
اگرچه این تحقیق در شمار تحقیقات کیفی محسوب میشود اما به دلیل تلاش محقق جهت افزایش دقت و صحت، علاوه بر بهره‌گیری از روشهای کیفی ذکر شده از برخی روشهای مکمل نیز بهره گرفته خواهد شد. از جمله روشهای به کار گرفته شده در انجام طرح تحقیقی، روشهای میدانی است. روشهای میدانی مشتمل بر انجام مصاحبه، روشهای صوتی و تصویری و... است .
در این میان توجه به تاریخ شفاهی به عنوان مکمل اسناد مکتوب میزان دقت و صحت مطالعه را به صورت ویژه‌ای بالا خواهد برد. جنگ‌ها و انقلاب‌ها معمولاً مجرای ظهور تاریخ شفاهی هستند .
نکته‌ای که در مصاحبه مد نظر مصاحبه‌کننده است این است که گفت‌و گو با پیشکسوت صرفاً برای بیان خاطرات نیست بلکه احصاء تجربیات و اعمال مدیریت دانش و ثبت و ضبط آن در بخش‌هایی از نگارشات مربوط ضروری است.
در انجام مصاحبه‌ها با پیشکسوتان رعایت موارد ذیل ضروری است:
*پس از انجام هر مصاحبه انجام راستی آزمایی
* گویا سازی هر مصاحبه و تطبیق آن با اسناد عملیاتها
* مصاحبه با رده‌های مختلف مسئول پدافندهوایی و در نظر قراردادن هرم مسئولیتی ( فرماندهان ارشد، فرماندهان میانی، کادر اجرایی و...)
* مصاحبه با رده‌های مختلف حاضر در عملیاتهای پدافند هوایی و در نظر قراردادن هرم درجه‌ای در سازمان رزم( امیران و سرداران، افسران ارشد، افسران جزء، درجه‌داران، سربازان)
8-جامعه آماری و جامعه نمونه
*جامعه آماری:
جامعه آماری کلیه اسناد و مدارک مرتبط با عملکرد پدافند هوایی ارتش در طول هشت سال دفاع مقدس و نیز نظریات کارکنان پایور رده‌های ستادی و عملیاتی در زمان دفاع مقدس است.
* نمونه آماری:
نمونه منطبق بر جامعه مورد مطالعه است.
9- روش و ابزار گردآوری داده ها
*فیش برداری
در استفاده از روشهای اسنادی،مآخذیابی گام نخست محسوب میشود. بعد از آن فیش‌برداری و مآخذگذاری است .
استفاده از فرم‌های استاندارد فیش‌برداری که شامل عنوان منبع (یا سند)، موضوع منبع، صفحه منبع، نام نویسنده (یا صادر کننده سند)، تاریخ انتشار( یا تارخ صدور سند) و ... یا اطلاعاتی از این دست است میتواند در رعایت انضباط نگارشی و تحقیق علمی و صحیح، کمک حال محقق باشد. یکی از مناسب‌ترین مواقع بهره‌گیری از فیش و فیش‌برداری در تبدیل اسناد به متن است.
*مصاحبه
مصاحبه های انجام شده برای به ثمر رسانده این مقاله، در غالب شیوه های مختلف مصاحبه و گفت و گو منطبق بر روشهای پژوهش بوده است. مصاحبه شخصی، مصاحبه منظم و برنامه ریزی شده، مصاحبه متمرکز، مصاحبه بدون راهنما، مصاحبه تلفنی و... از جمله انواع مصاحبه های انجام شده است .
10- مبانی نظری تحقیق
*وضعیت پدافندهوایی در ابتدای جنگ
در سال اول جنگ، به‌رغم تمام مشکلات و ناآمادگی‌های نیروهای مسلح که اجزای آن تا پائینترین رده گریبانگیر آن بودند، نیروی هوایی و پدافند هوایی در شرایط مطلوب‌تری نسبت به سایر نیروها قرار داشتند. به طوری‌که نیروی هوایی اولین نیرویی بود که پاسخ دندان شکن به تجاوز عراقیها داد و عملیات کمان 99 را به مورداجرا قرارداد. پدافندهوایی نیروی هوایی نیز ازاین قائده مسثنی نبود. هواپیماهای نیروی هوایی با حمایت و پشتیبانی ایستگاه‌های راداری پدافند هوایی به پرواز درآمدند و افسران کنترل شکاری مستقر در ایستگاه‌های رادار کرج، تبریز، شیراز، دزفول، سوباشی و... با شرح وظایف مشخص اقدام به انجام وظیفه در خصوص عملیات کمان 99 کردند. این نکته قابل ذکر است که در ساعت 1405 مورخه 31 شهریور 1359 تمامی جنگ افزارهای پدافند هوایی در حالت آتش به اختیار قرار می گیرند.
مقام معظم رهبری که در آن زمان نماینده حضرت امام (ره) در شورای عالی دفاع بودند در ارائه گزارش خود به مجلس در اول مهرماه 1359 به توان بالای پدافندهوایی در جنگ ،ساقط نمودن هواپیمای میگ عراقی توسط پدافندهوایی و اسارت خلبان آن اشاره می کند . سرلشکرعراقی (وفیق السامرایی) از مسئولان استخبارات عراق در مورد حمله هوایی عراقیها در 31/6/59 می گوید:« با فرارسیدن شب معلوم شد که نتیجه حمله هوایی ما کاملا ناامیدکننده است.همه زیانی که به ایران وارد شد ه بود ،انهدام یک هواپیمای جنگنده ویک هواپیمای مسافربری بود.درحالی که ما یک فروند هواپیمای بمب افکن سنگین ساخت شوروی (سابق) از نوع توپولوف 16 از دست دادیم. این هواپیما با آتش موشک زمین بهوا راپیر درحوالی استان ایلام و در راه عزیمتش برای بمباران پایگاه هوایی اصفهان سرنگون شد و کلیه خدمه آن به هلاکت رسیدند. یک فروند دیگر از این نوع هواپیما را در شمال عراق ،بوسیله موشک راپیر ایرانی در سال 1974 از دست داده بودیم .»
دانلود بررسی نقش پدافند هوایی ارتش در سال اول جنگ تحمیلی
