لینک پرداخت و دانلود در "پایین مطلب"
فرمت فایل: word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحات:57
شیشه گری
پیشگفتار
به نظر نمی‌آید که ایران در هیچ زمان سرزمینی مساعد با اختراع یا ایجاد صناعت شیشة گری بوده باشد. این کشور به خاطر موقعیت خود در شرق ناحیه‌ای (منظور بین‌النهرین یا میانرودان است) که از دیرباز مرکزیتی کلیدی در تاریخ شیشه سازی می داشته، و نیز با سلطة سیاسی خود، توانست هم شیشه گران و هم شیشه‌های طراز اول را به گرد خود آورد. گرچه کمبود استعداد زاد بومی ایرانیان در صناعت «شیشه‌گری گرم» (با خمیر شیشة از کوره در آمد) امری آشکار بوده، لیکن آنان در فنون حکاکی و تراشکاری شیشه سرد همه وقت مهارت خود را نشان داده‌اند. اما آگاهی ما بر کلیة تحولات صناعت شیشه گری ایران را آن جهت ناقص و نامعتبر است که در سراسر خاک این کشور هویت هیچ مرکز شیشه سازی به یاری روش‌های باستان‌شناختی مکشوف نشده است. از این رو چه بسیار مطالب و نکات که باید براساس ماهیت خود اشیاء شیشه‌ای مکشوف به خاک ایران، و مقایسة آنها با یافته‌های دیگر نواحی مجاور که مستظهر به تاریخ معتبرتر در مقام تولید کنندة شیشه بوده‌اند، حدس زده شود. مدارک شیشه‌گری دوره‌های اسلامی در سیراف، بندری قدیمی در نیمة پایین‌تر خلیج فارس، از روی کاوشگریهای به عمل آمده توسط دکتر دیوید هوایت هاوس در میانة دهة 1960 استنباط شده است.
شماری اشیاء شیشه‌ای در گورهای بدوی لرستان، به شکل مهره‌های سبز کمرنگ و دستبندهایی با نگاره‌های کار شده بر رویشان در رنگهای متضاد، یافت شده اند، لیکن به شیوه‌ای مشخصا شبیه با تزئینات نخستین ظروف شیشه‌ای بین النهرین (میانرودان) یا شمال سوریه، متعلق به هزارة دوم ق.م دیگر کمتر شکی باقی نمانده که طی این دوران میانرودان (و کمی بعدتر مصر) مرکز اصلی تولید ظروف شیشه‌ای در خانوار نزدیک بوده است؛ و حال اینکه هیچ مدرکی مشهود نیفتاده که دلالت بر تولید شدن شیشه در خطة ایران آن زمان کند. در هنر شیشه‌سازی همواره مهره و دست‌بند مناسبترین قلمهای داد و ستد تجاری به شمار می‌آمد، و سخت آسان تن به حمل و نقل در می‌داده‌اند. در سدة هشتم ق م هنگامی که قدرت آشورایان در خاور نزدیک سلطه‌ور و قلمرو و مادها را مسخر کرده بود، در کارگاههای میانرودان ساختن نوع تازه‌ای از شیشه متداول گردید. این نوعی شیش] سبزرنگ و نیمه شفاف و گاه تقریبا بیرنگ بود، که محتملا نخست به روش ریخته گری یا به رشو فشردن شیشة مذاب در قالب منفی شکل می‌گرفت و بعدا با چرخ تراش برجسته کاری و پرداخت می‌شد. نمونة مثالی آن روغندانی از شیشه سبزرنگ نیمه شفاف و گاه تقریبا بیرنگ بود، که محتملا نخست به روش ریخته گری یا به روش فشردن شیشة مذاب در قالب منفی شکل می‌گرفت و بعدا با چرخ تراش برجسته کاری و پرداخت می‌شد. نمونة مثالی آن روغندانی از شیشه سبز رنگ در موزة بریتانیایی است، که دو دستة قائم در دو جانب دارد، و بر سطح بدنه‌اش قاب کتیبه‌ای با نام سارگن دوم پادشاه اکد (722 تا 705 ق م) تعبیه گردیده است. این ظرف شیشه‌ای در نمرود پایتخت دولت آشور مکشوف شد، و از همان جا بقایای شیشه گری نیز به دست آمد. بازار حدود همان سنه کاسه‌ای از شیشة بیرنگ در شهر گوردیون ترکیه – از خطة فریگییه باستانی- یافت شده است. در حالی که مشاهده میگردد «روغندان سارگن» به طور واضح با ابزار و موادی ساینده تراش خورده یا کنده کاری شده است، کاسة گوردیون هیچ نشانه‌ای از چنین روش اجرایی بر خود ندارد. این کاسه که قرصکی ناف مانند در میان دارد به طور آشکارا با الهامگیری از صناعت فلزکاری ساخته شده، و کف آن از صفحه‌ای گرد و مستوی تشکیل یافته است. از این قرصک حباب مانند مرکزی سی و دو شکل گلبرگی شعاع وار از هر دو روی کف به محیط دایرة کاسه می‌پیوندد. چنانکه معلوم است پس از قالبکاری (فشردن خمیر شیشه در قالبی منفی یا معکوس شکل ظرف)، با ابزاری چون چرخ سایش سراسر پرداخت صیقلی خورده است. این نوع ظرفی در شیشه گری خاور نزدیک رواج شایان یافت که تا دورة یونانی مآبی [از حدود 320 ق م یعنی سلطه گری جانشینان اسکندر و اشاعة تمدن یونانی، تا 27 ق م که یونان مسخر روم گردید. م] در اعتبار خود باقی ماند. جدا از این «کاسة پهن گلبرگی» کاسة توگودی هم با خیاره‌های مقعر در قسمت زیرین و لبه‌ای اندک پهن شده رایج بود. کاسه‌ای از این زمره با شیشه‌ای تقریبا بیرنگ در بخش شرقی لیبیه درون گوری متعلق به سدة پنجم ق م- به تخمین از روی دیگر آثار مکشوف در آن – یافت شده است. آن زمان بخش خاوری لیبیه جزئی از مستعمره‌های امپراتوری هخامنشی بود.
مقاله درباره نقاشی روی شیشه (ویترای)
