پیشگفتار
آئین کار اصول شناخت , مکانیابی و طراحی فضاهای باز برای بازی کودکان 1 تا 6 ساله که بوسیله کمیسیون فنی مربوطه تهیه و تدوین شده و در سی و هشتمین کمیته ملی آئین کار ساختمان مورخ 73/9/21 مورد تائید قرار گرفته , اینکه باستناد بند 1 ماده 3 قانون اصلاحی قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب بهمنماه 1371 بعنوان استاندارد رسمی ایران منتشر میگردد .
برای حفظ همگامی و هماهنگی با پیشرفتهای ملی و جهانی در زمینه صنایع و علوم ,آئین کارهای ایران در مواقع لزوم مورد تجدیدنظر قرار خواهند گرفت و هرگونه پیشنهادی که برای اصلاح یا تکمیل این آئین کارها برسد در هنگام تجدیدنظر در کمیسیون فنی مربوط مورد توجه واقع خواهد شد .
بنابراین برای مراجعه به استانداردهای ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدیدنظر آنها استفاده نمود .
در تهیه و تدوین این آئین کار سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه حتیالمقدور بین این آئین کار و آئین کار کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود .
لذا با بررسی امکانات و مهارتهای موجود و اجرای آزمایشهای لازم این آئین کار با استفاده از منابع زیر تهیه گردیده است :
1 ـ راهنمای آموزش و پرورش پیش دبستانی ـ دفتر آموزش و پژوهش و دفتر امور کودکان و نوجوانان ـ سازمان بهزیستی کشور سال .1372
2 ـ روانشناسی رشد ( مفاهیم بنیادی در روانشناسی کودک ) تألیف آقای دکتر احدی و خانم بنی جمالی , چاپ و نشر بنیاد .
3 ـ مردم و پارکها ـ نادر موثقی ـ تهران ـ سال 1350
4 ـ آئیننامه بهداشت محیط مدارس ـ وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ـ سال .1363
1- Educational building digest Unesco principal regional office for asia and the pacific
Bangkok; Thailand; design ideas for play spaces for three to six year olds-19.
2- De chiara and koppelman-time-saverstandards for site planning-1987
3- Ernst neufert architect's data-1990.
4- The backyard landscaper-home planners, Inc. 1992.
5- Din 18034-1991
landschaft sbauarbeit, kinder spielgerate
آئین کار اصول شناخت , مکانیابی و طراحی فضاهای باز برای کودکان 1 تا 6 سال
بسمهتعالی
آئین کار اصول شناخت , مکانیابی و طراحی فضاهای باز برای بازی کودکان 1 تا 6 سال ( پیش دبستانی )
مقدمه
بروز تغییرات اجتماعی و اقتصادی از قبیل رشد سریع جمعیت , تراکم مناطق شهری , کاهش واحدهای فامیلی گسترده در اثر مهاجرت به شهرها , کاهش مراقبت والدین از فرزندان در نتیجه تغییر در هسته ساختار فامیلی , مشارکت بیشتر زنان ( مادران ) در فعالیتهای اجتماعی , کاهش در عرصه ساختمانها و ... نیازهای فضایی جدیدی را در سطح جامعه مطرح مینمایند که از جمله آنها , فضای بازی کودکان میباشد . از طرفی دیگر سرزمین ما ایران از نظر جمعیتی دارای ساختی جوان است بدین معنا که نزدیک به نیمی از جمعیت آنرا افراد زیر 20 سال تشکیل میدهند که بیش از 1/3 این گروه سنی کودکان نیز 6 سال هستند . نیازها و خواستههای این گروه نیز همانند سایر مردم ابعاد مختلف روانی , اجتماعی , اقتصادی ـ فرهنگی و فیزیکی دارد ولیکن به دلیل اهمیت و نقشی که این سالهای نخست نسبت به سایر مراحل زندگی از نقطه نظر تکامل شخصیتی افراد دارا میباشند , هرگونه برنامهریزی و سرمایهگذاری در زمینههای گوناگون و برآوردن نیازهای رشدی آن به گونهای صحیح و منطقی تبعات مثبتی را در پی خواهد داشت که کل جامعه از آن بهره خواهد برد . در این میان فضاهای بازی از جمله تمهیداتی هستند که نیازهای رشد کودکان را در تمام زمینهها تامین میکنند , چهار زمینه اصلی رشد کودکان شامل رشد جسمی , رشد شناختی , رشد اجتماعی و رشد عاطفی میباشد که ترکیب متنوعی از آنها میتواند در زمین بازی قرار گیرد و لذا شناخت توانائیهای جسمی و روانی کودکان در این گروه سنی و کاربرد ضوابطی در امر مکانیابی و طراحی فضاهای باز برای بازی کودکان توسط برنامهریزان , طراحان و مجریان اینگونه طرحها , امکان تجربیات متفاوتی را برای این گروه سنی فراهم میآورد و قابل ذکر است که تا کنون در مورد تهیه ضوابط و استانداردهای مربوطه کمتر و یا بطور پراکنده کارهایی انجام شده است , و اینک با همکاری گروهی از کارشناسان و با بهرهگیری از منابع و مآخذ داخلی و خارجی اقدام به تهیه و تدوین اصول و ضوابطی شده که امید است با بکارگیری نکات مندرج در این آئین کار در هنگام طراحی مجتمعهای زیستی اعم از مراکز شهری یا روستایی , فضاهای بازی مناسب و در خور کودکان منطبق بر استانداردهای رسمی و متداول درنظر گرفته شود . 1 ـ هدف و دامنه کاربرد هدف از تدوین این آئین کار تعیین اصول و ضوابطی در برنامهریزی و طراحی فاضهای باز و تجهیزات و تاسیسات آن برای بازی کودکان 1 تا 6 سال در کلیه مراکز عمومی مثل پارکها , مراکز خرید , میادین , مراکز مذهبی و فرهنگی و ... و مراکز نیمه عمومی مثل مهد کودکها و مراکز آموزش و پرورش پیش از دبستان و مراکز درمانی و ... مراکز خصوصی از قبیل واحدهای مسکونی , مجتمعهای آپارتمانی و ... است به گونهای که کاربرد این ضوابط توسط برنامهریزان , طراحان و مجریان امر مناسبسازی وضع موجود و طراحیهای آتی را به نحو مطلوب و منطقی سامان دهد . 2 ـ تعاریف
بروز تغییرات اجتماعی و اقتصادی از قبیل رشد سریع جمعیت , تراکم مناطق شهری , کاهش واحدهای فامیلی گسترده در اثر مهاجرت به شهرها , کاهش مراقبت والدین از فرزندان در نتیجه تغییر در هسته ساختار فامیلی , مشارکت بیشتر زنان ( مادران ) در فعالیتهای اجتماعی , کاهش در عرصه ساختمانها و ... نیازهای فضایی جدیدی را در سطح جامعه مطرح مینمایند که از جمله آنها , فضای بازی کودکان میباشد . از طرفی دیگر سرزمین ما ایران از نظر جمعیتی دارای ساختی جوان است بدین معنا که نزدیک به نیمی از جمعیت آنرا افراد زیر 20 سال تشکیل میدهند که بیش از 1/3 این گروه سنی کودکان نیز 6 سال هستند .
نیازها و خواستههای این گروه نیز همانند سایر مردم ابعاد مختلف روانی , اجتماعی , اقتصادی ـ فرهنگی و فیزیکی دارد ولیکن به دلیل اهمیت و نقشی که این سالهای نخست نسبت به سایر مراحل زندگی از نقطه نظر تکامل شخصیتی افراد دارا میباشند , هرگونه برنامهریزی و سرمایهگذاری در زمینههای گوناگون و برآوردن نیازهای رشدی آن به گونهای صحیح و منطقی تبعات مثبتی را در پی خواهد داشت که کل جامعه از آن بهره خواهد برد .
در این میان فضاهای بازی از جمله تمهیداتی هستند که نیازهای رشد کودکان را در تمام زمینهها تامین میکنند , چهار زمینه اصلی رشد کودکان شامل رشد جسمی , رشد شناختی , رشد اجتماعی و رشد عاطفی میباشد که ترکیب متنوعی از آنها میتواند در زمین بازی قرار گیرد و لذا شناخت توانائیهای جسمی و روانی کودکان در این گروه سنی و کاربرد ضوابطی در امر مکانیابی و طراحی فضاهای باز برای بازی کودکان توسط برنامهریزان , طراحان و مجریان اینگونه طرحها , امکان تجربیات متفاوتی را برای این گروه سنی فراهم میآورد و قابل ذکر است که تا کنون در مورد تهیه ضوابط و استانداردهای مربوطه کمتر و یا بطور پراکنده کارهایی انجام شده است , و اینک با همکاری گروهی از کارشناسان و با بهرهگیری از منابع و مآخذ داخلی و خارجی اقدام به تهیه و تدوین اصول و ضوابطی شده که امید است با بکارگیری نکات مندرج در این آئین کار در هنگام طراحی مجتمعهای زیستی اعم از مراکز شهری یا روستایی , فضاهای بازی مناسب و در خور کودکان منطبق بر استانداردهای رسمی و متداول درنظر گرفته شود .
1 ـ هدف و دامنه کاربرد
هدف از تدوین این آئین کار تعیین اصول و ضوابطی در برنامهریزی و طراحی فاضهای باز و تجهیزات و تاسیسات آن برای بازی کودکان 1 تا 6 سال در کلیه مراکز عمومی مثل پارکها , مراکز خرید , میادین , مراکز مذهبی و فرهنگی و ... و مراکز نیمه عمومی مثل مهد کودکها و مراکز آموزش و پرورش پیش از دبستان و مراکز درمانی و ... مراکز خصوصی از قبیل واحدهای مسکونی , مجتمعهای آپارتمانی و ... است به گونهای که کاربرد این ضوابط توسط برنامهریزان , طراحان و مجریان امر مناسبسازی وضع موجود و طراحیهای آتی را به نحو مطلوب و منطقی سامان دهد . 2 ـ تعاریف 2 ـ 1 ـ فضای بازی : محیطی امن و سالم , مهیج و شادیآور برای بازی کودکان بطوریکه جسم بچهها را تقویت نموده و ثبات عاطفی و احساسی آنها را باعث شده از طریق انواع بازی و فعالیت , آموزشهای لازم را فرا گرفته و زمینههای پرورش خلاقیت نیز فراهم آید . 2 ـ 2 ـ کودکان پیشدبستانی ( گروه سنی 1 تا 6 سال ): سنین پیش از دبستان به مقطع سنی از بدو تولد تا پایان 6 سالگی اتلاق میشود ولیکن گروه سنی منتخب در این آئین کار گروه سنی 1 تا 6 سال میباشد .
هدف از تدوین این آئین کار تعیین اصول و ضوابطی در برنامهریزی و طراحی فاضهای باز و تجهیزات و تاسیسات آن برای بازی کودکان 1 تا 6 سال در کلیه مراکز عمومی مثل پارکها , مراکز خرید , میادین , مراکز مذهبی و فرهنگی و ... و مراکز نیمه عمومی مثل مهد کودکها و مراکز آموزش و پرورش پیش از دبستان و مراکز درمانی و ... مراکز خصوصی از قبیل واحدهای مسکونی , مجتمعهای آپارتمانی و ... است به گونهای که کاربرد این ضوابط توسط برنامهریزان , طراحان و مجریان امر مناسبسازی وضع موجود و طراحیهای آتی را به نحو مطلوب و منطقی سامان دهد .
2 ـ تعاریف
2 ـ 1 ـ فضای بازی : محیطی امن و سالم , مهیج و شادیآور برای بازی کودکان بطوریکه جسم بچهها را تقویت نموده و ثبات عاطفی و احساسی آنها را باعث شده از طریق انواع بازی و فعالیت , آموزشهای لازم را فرا گرفته و زمینههای پرورش خلاقیت نیز فراهم آید . 2 ـ 2 ـ کودکان پیشدبستانی ( گروه سنی 1 تا 6 سال ): سنین پیش از دبستان به مقطع سنی از بدو تولد تا پایان 6 سالگی اتلاق میشود ولیکن گروه سنی منتخب در این آئین کار گروه سنی 1 تا 6 سال میباشد . 3 ـ شناخت مراحل رشد و خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 1 تا 6 سال ( پیشدبستانی ) 3 ـ 1 ـ خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 1 تا 2 ساله .
2 ـ 1 ـ فضای بازی :
محیطی امن و سالم , مهیج و شادیآور برای بازی کودکان بطوریکه جسم بچهها را تقویت نموده و ثبات عاطفی و احساسی آنها را باعث شده از طریق انواع بازی و فعالیت , آموزشهای لازم را فرا گرفته و زمینههای پرورش خلاقیت نیز فراهم آید .
2 ـ 2 ـ کودکان پیشدبستانی ( گروه سنی 1 تا 6 سال ):
سنین پیش از دبستان به مقطع سنی از بدو تولد تا پایان 6 سالگی اتلاق میشود ولیکن گروه سنی منتخب در این آئین کار گروه سنی 1 تا 6 سال میباشد .
3 ـ شناخت مراحل رشد و خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 1 تا 6 سال ( پیشدبستانی )
3 ـ 1 ـ خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 1 تا 2 ساله . ـ شروع به راه رفتن و صحبت کردن میکند . ـ راحت راه میرود و راحت زمین میخورد . ـ میتواند با کمک از پلهها بالا و پائین برود . ـ کنترل ادرار و مدفوع خود را میکند . ـ نسبت به افراد غریبه واکنش نشان میدهد .
3 ـ 1 ـ خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 1 تا 2 ساله .
ـ شروع به راه رفتن و صحبت کردن میکند .
ـ راحت راه میرود و راحت زمین میخورد .
ـ میتواند با کمک از پلهها بالا و پائین برود .
ـ کنترل ادرار و مدفوع خود را میکند .
ـ نسبت به افراد غریبه واکنش نشان میدهد .
ـ دوست دارد غذا خوردنش توام با بازی باشد .
- بزرگترها را به بازی با خودش مجبور میکند .
ـ دوست دارد بچهها در اطرافش باشند ولی مستقیما با آنها وارد بازی نمیشود .
ـ اشیأ مدور توجه این کودکان را جلب میکند .
ـ میتواند به طور ایستاده خم شود و اسباب بازی خود را جمع کند .
ـ تطابق چشم با پا کامل نیست .
ـ حس کنجکاوی کودک شدید است .
ـ به فضاهای کوچک و محدود عکسالعمل نشان میدهد و احساس دلتنگی میکند .
ـ دوست دارد اشیأ را به داخل ظرفی ریخته و دو مرتبه بجای اول برگرداند .
3 ـ 2 ـ خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 2 تا 3 ساله
ـ به تنهائی از پلهها بالا میرود و در موقع پائین آمدن دستش را به نرده یا دیوار میگیرد . بهمین دلیل از سرسره میتواند استفاده کند .
ـ هر پله را با قرار دادن هر دو پا روی آن طی میکند .
ـ توپ بزرگی را میتواند لگد بزند و یا شوت کند .
ـ به خوبی و در یک خط مستقیم میدود و کمتر به زمین میخورد .
ـ بسیار فعال و سر زنده و با نشاط است .
ـ ماهیچههای انگشتان او بهتر عمل میکند ( ماهیچههای کوچک ).
ـ روی سه چرخه مینشیند , دسته آنرا با دست میچرخاند و هدایت میکند ولی هنوز قادر به پا زدن نیست .
ـ بودن در کنار مادرش را به هنگام بازی دوست دارد .
3 ـ 3 ـ خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 3 تا 4 ساله .
ـ میتواند در ضمن دویدن , موانع موجود بر سر راه خود را دور بزند .
ـ میتواند اسباببازیهای بزرگ را هل بدهد .
ـ میتواند چهار زانو بنشیند
ـ فعال و پرانرژی است ولی زود خسته میشود .
ـ هماهنگی بین چشمها و دستها تا حدودی ایجاد شده است .
ـ در بکار بردن دستها , پاها و بازوان بیشتر از کار کردن با انگشتان مهارت دارد .
ـ میتواند روی پنجه پا راه برود .
ـ میتواند برای یک لحظه روی یک پا بایستد .
ـ از وسایل گوناگون به راحتی و با مهارت بالا میرود .
ـ میتواند سه چرخه براند .
ـ نیاز به تائید و تشویق بزرگترها دارد .
ـ کودک مایل است بیشتر در کنار بچههای دیگر بازی کند و نه با خود آنها .
ـ در این سن کودک نسبت به افراد جدید و محیط نا آشنا واکنش نشان میدهد .
3 ـ 4 ـ خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 4 تا 5 ساله .
ـ حرکات کودک از ظرافت , دقت و هماهنگی بیشتری برخوردار است .
ـ لیلی بازی میکند .
ـ کنجکاوی او در خصوص محیط اطرافش بیشتر میشود .
ـ با مهارت دوچرخه میراند و دور میزند .
ـ از وسایل و جاهای بلند بالا میرود .
ـ به هوا میپرد , میچرخد و تاب میخورد .
ـ به راحتی میتواند توپ را با حرکات کامل دست پرتاب کند و بگیرد .
3 ـ 5 ـ خصوصیات جسمی ـ رفتاری کودکان 5 تا 6 ساله
ـ دستها مهارت دارند ولی عضلات کوچک دست هنوز کاملا متعادل و موزون نیست .
ـ از کارهای پرتحرک لذت میبرد و فعال است .
ـ فعالیتهای حرکتی کودک بیش از سنین قبل موزون هستند .
ـ میتواند از روی خط تعادل راه برود و با یک پاجستهای کوچک بزند .
در پایان این مبحث برای آنکه تصویری از اندازههای بدن کودکان در هنگام بروز رفتارهای گوناگون از قبیل نشستن , ایستادن , دست را بلند کردن و .... ارائه کرده باشیم تا بتواند در هنگام طراحی وسایل بازی متناسب با این سنین مدنظر قرار گیرد با استفاده از منابع خارجی چند تصویر از اندازههای استاندارد بدن کودکان 3 تا 5 ساله و 5 تا 7 ساله به شرح ذیل آورده میشود : ( اندازهها به میلیمتر میباشد ).
* ISO : INTERNATIONAL STANDARD ORGANIZATION
4 ـ اصول مکانیابی و طراحی فضاهای باز برای بازی کودکان
4 ـ 1 ـ از دیدگاه شهرسازی 4 ـ 1 ـ 1 ـ موقعیت : فضاهای بازی کودکان را میتوان در مراکزی به شرح ذیل مستقر نمود : مراکز عمومی مثل : ـ پارکها ( پارک محلهای ـ پارک منطقهای ـ پارک شهر ـ پارک جنگلی ). ـ مراکز خرید ( پاساژها ـ بازار بزرگ و... ).
4 ـ 1 ـ از دیدگاه شهرسازی
4 ـ 1 ـ 1 ـ موقعیت :
فضاهای بازی کودکان را میتوان در مراکزی به شرح ذیل مستقر نمود :
مراکز عمومی مثل :
ـ پارکها ( پارک محلهای ـ پارک منطقهای ـ پارک شهر ـ پارک جنگلی ).
ـ مراکز خرید ( پاساژها ـ بازار بزرگ و... ).
ـ میادین .
ـ مرکز فرهنگی ـ مذهبی ( مسجد ـ حسینیه ـ موزه ـ کتابخانه و ....).
ـ مراکز تفریحی ـ توریستی ( کمپها ـ اردوگاههای تفریحی ـ اماکن توریستی ).
مراکز نیمه عمومی مثل :
ـ مهد کودکها و آمادگیها .
ـ مراکز بهداشتی ـ درمانی ( بیمارستان ـ درمانگاه ).
ـ پرورشگاهها و مراکز تربیتی
ـ آسایشگاهها .
ـ مراکز نگهداری کودکان معلول یا عقبافتاده ذهنی .
مراکز خصوصی مثل :
ـ واحدهای همسایگی و مجتمعهای آپارتمانی .
4 ـ 1 ـ 2 ـ همجواریها و غیر همجواریها .
مکانی که برای احداث زمینهای بازی کودکان درنظر گرفته میشود باید ضمن تامین مسایل ایمنی , بهداشتی , سلامت و آسایش کودکان از مکانهایی نظیر خیابانهای اصلی و پرتردد , پارکنیگهایی عمومی و ترمینالها , خطوط راهآهن و فرودگاهها , توالتهای عمومی , محل جمعآوری زباله , کارگاههای آلوده کننده محیط زیست , مسیلها و حریم خطوط انتقال برق و کانالهای روباز و پرتگاهها و سایر مراکزی که به نحوی ممکنست ایجاد مزاحمت ( دود , بو , گردوغبار و سروصدا ) نماید , دور بوده و ترجیحا در کنار فضاهای سبز استقرار یافته و از دید و منظر مطلوبی نیز برخوردار باشد .
4 ـ 1 ـ 3 ـ ابعاد , سرانه و شعاع دسترسی
از آنجا که موقعیت زمینهای بازی کودکان در شهر سازی جدید با توجه به سلسله مراتب شهری در واحدهای همسایگی درنظر گرفته میشود , حداکثر میتواند تا شعاع 200 متری را تحت پوشش قرار دهد و از طرف دیگر حداقل سطح لازم برای احداث یک زمین بازی با توجه به عناصر تشکیل دهنده آن که مشروحا در صفحات بعد آورده میشود حدود 180 متر مربع است که میتواند مورد استفاده 30 کودک قرار گیرد یا بعبارتی حدود 200 خانوار را تحت پوشش قرار دهد و در صورت دوبرابر نمودن مساحت زمین یعنی تا رقم 360 متر مربع حداکثر برای 60 کودک ظرفیت پذیرش خواهد داشت و چنانچه ارقام فوق را با سرانههای متداول در طرحهای توسعه شهری که بطور متوسط 1000 متر مربع زمین بازی به ازاء هر واحد همسایگی (200 تا 300 خانوار ) منظور میکند مقایسه کنیم سرانهای حدود 4 متر مربع برای هر خانوار منظور میدارد که بنظر میرسد تنها 22 درصد مساحت این زمینها برای بازی کودکان 1 تا 6 سال کافی باشد .
نتیجتا سرانه حداقل فضای بازی برای کودکان 1 تا 6 سال بمیزان 6 متر مربع برای هر کودک میباشد که در اینصورت سرانه زمینهای بازی کودکان به ازاء هر یک از ساکنین واحد همسایگی بطور متوسط به حدود 0/18 متر مربع خواهد رسید . ( یعنی بعبارت دیگر به ازاء هر خانوار 0/83 نفر کودک زیر 6 سال درنظر گرفته شده است ).
مآخذ : سرشماری جاری جمعیت سال 1370 ـ مرکز آمار ایران .
4 ـ 2 ـ از دیدگاه معماری
4 ـ 2 ـ 1 ـ مشخصات زمین بازی کودکان
4 ـ 2 ـ 1 ـ 1 ـ ابعاد زمین به نحوی باشد که امکان کنترل کودکان از طرف والدین به سهولت امکانپذیر بوده و از داخل زمین به تمامی قسمتها دید کافی وجود داشته باشد .
4 ـ 2 ـ 1 ـ 2 ـ حفظ تپههای طبیعی موجود و سطوح مسطح و ایجاد نمودن تپههای مصنوعی کوچک به دلیل رغبت کودکان به بالا رفتن , سرازیر شدن و یا غلطیدن از این سطوح .
4 ـ 2 ـ 1 ـ 3 ـ تپههای مصنوعی را میتوان از موادی چون قلوهسنگ و خاک حفاری حاصل از کارهای ساختمانی ساخت . ایجاد چنین تپههایی در کنار محلهای شن بازی بچهها سپرهای خوبی در مقابل باد ایجاد کرده و مانع بصری مناسبی هم خواهد بود .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 27 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله آئین کار اصول شناخت , مکانیابی و طراحی فضاهای باز برای بازی کودکان
