دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
کودکان عقب مانده آموزش پذیر
مقدمه :
کودکان امروز آینده سازان و گنجینه های گران بهای فردا هستند این گلهای خندان باغ زندگی نیاز به نگهداری و پرورش صحیح دارند تا بتوانند رشد یافته و شکوفا شوند. از آنجا که پرورش این سرمایه های زندگی بر عهده ما آموزگاران و مربیان تعلیم و تربیت است، باید این مسئولیت بزرگ را آگاهانه و هوشیارانه بپذیریم.از این رو سعی ما در نوشتن این مقاله افزودن مطالبی در این مورد هر چند ناچیز و اندک، خواهد بود در این مقاله تأکید بر دو گروه کودکان عقب مانده و سرآمد می باشد.و بر گروه متوسط چندان تأکید نخواهیم کرد.(چون این گروه از لحاظIQ و از لحاظ آموزشی و تربیتی وسایر لحاظ نُرم بوده و نیازچندانی نسبت به گروه های بالا ندارند.)
امید است که این مقاله هر چه بیشتر برای دست اندر کاران تعلیم و تربیت و آموزگاران دلسوز و متعهد مفید واقع شود. محمدی فروردین1383
همیشه در کلاس بچه هایی وجود دارند که نسبت به همکلاسیهای خود مطالب را زودتر یا دیرتر یاد می گیرند. کودکانی وجود دارند که در کلاس فعال هستند. پر جنب و جوشند و فعالانه در فعالیت های گروهی شرکت می کنند. همچنین کودکانی نیز هستند که از وظایف خود شانه خالی می کنند، مورد تمسخر دیگران قرار می گیرند و گوشه های کلاس را برای خود انتخاب می کنند و تنهایی را دوست دارند و بیشتر اوقات در خود فرو رفته با خود حرف می زنند یا غرق در رویا هستند و یا بازی میکنند.و آیا این عادلانه است که ما آن ها را فراموش کنیم و اهمیت ندهیم و به دیگران اجازه بدهیم که آن ها را مسخره کنند؟
کودکان سرآمد و کودکان عقب مانده را تحت عنوان کوکان استثنایی نام می برند. بدیهی است که اول از همه لازم است که یک تقسیم بندی از کودکان از لحاظ هوشی داشته باشیم. اما قبل از آن باید چند اصطلاح توضیح داده شوند.
هوش: (intelligence ) برای هوش تعریف واحدی به دست نیامده است. و صاحب نظران مختلف آن را به گونه های مختلف تعریف کرده اند. بنابر این نمی توان تعریف واحدی از هوش به دست داد که مورد توافق همه روانشناسان وابسته به رویکردهای مختلف باشد با این حال عناصری از هوش وجود دارند که مورد توافق غالب پژوهش گران است. گیج و برلاینر (1992) این عناصر را در سه دسته زیر قرار دادند:
1:توانایی پرداختن به امور انتزائی، منظور این است که افراد باهوش بیشتر با امور انتزائی (اندیشه ها، نمادها، روابط، مفاهیم، اصول) سر و کار دارند تا امور عینی(ابزارهای مکانیکی، فعالیت های حسی)
2:توانایی حل کردن مسائل، یعنی توانایی پرداختن به موقعیت های جدید نه فقط دادن پاسخ های از قبل آموخته شده به موقعیت های آشنا
3:توانایی یادگیری، به ویژه یادگیری انتزاعیات، از جمله انتزاعیات موجود در کلمات و سایر نمادها و نیز توانایی استفاده از آن ها
استیس2 هوش را اینگونه تعریف می کند: (( هوش به رفتار انطباقی فرد اشاره می کند که معمولاً دارای عنصری از حل مسئله و به وسیله فرایند ها و عملیات شناختی هدایت می شوند))
پیاژه3 هوش را فعالیتی می داند که از شخص سر می زند و دائماً در حال تغییر است و آنرا به صورتی از تعادل یابی (جبران عدم تعادل) تعریف می کند که تمام ساخت شناختی به صوی آن هدایت می شوند. پیاژه هوش را بر حسب محتوا، ساخت و کارکرد توصیف می کند.
آلفرد بینه4 هوش را اینگونه تعریف می کند: (( هوش همان چیزی است که آزمونهای هوش آن را می سنجد و باعث می شود که افراد عقب مانده را از افراد طبیعی و با هوش متمایز کند ))
هوشبهر(IQ )5 : معمولاً نمره هر فرد در آزمون هوش با اصطلاح هوشبهر(IQ )6 مشخص می شود و نحوه محاصبه آن به این شکل است که سن عقلی را بر سن تقویمی تقسیم کرده و آن را در 100 ضرب می کنند.
هر کس در آزمون هوشی نمره 100 بگیرد از نصف افراد گروه باهوشتر است. نمره بالای100 معرف عملکرد ذهنی بالای متوسط و نمرات پایین 100 معرف عملکرد ذهنی پایین تر از متوسط هستند.
اندازه گیری هوش بهر افراد در یک جامعه منحنی بهنجاری را می سازد
1: حدود 5/2 درصد از افراد جامعه ضریب هوشی 70-55 دارند. ( عقب مانده ذهنی )
2: حدود 5/13 درصد افراد جامعه ضریب هوشی 85-70 دارند. ( عقب مانده مرزی )
3: تقریباً 66 درصد از افراد جامعه ضریب هوشی 115-85 دارند. ( طبیعی یا متوسط )
4: حدود 5/13 درصد از افراد جامعه ضریب هوشی 130-115 دارند. ( پر استعداد )
5: حدود 5/2 درصد از افراد جامعه ضریب هوشی 145-130 دارند. ( سرآمد )
نتایج بالا این را نشان می دهد که فقط حدود 5 درصد از افراد جامعه در محدوده کودکان استثنایی (عقب مانده و سرآمد ) قرار می گیرند.
تعریف کودکان عقب مانده:
مطالعه اکثر کتاب های روانشناسی این نکته را مشخص می کند که اکثر استادان و صاحب نظران روانشناسی کودکان عقب مانده را از روی نتیجه آزمون هوشی تعریف می کنند اما اخیراً این نکته که جنبه سازگاری با محیط توسط این کودکان نیز مطرح شده است. حال به تعریف عقب ماندگی ذهنی می پردازیم.
عقب ماندگی ذهنی7 : عقب ماندگی ذهنی به کنش هوشی کلی اطلاق می شود که به طور معنی داری پایین تر از میانگین است و همراه اختلالات، همزمان در رفتار انطباقی است و یا به آن منجر می شود. و در طی دوره رشد آشکار می شود.
سازمان بهداشت جهانی (WHO )8 عقب ماندگی ذهنی را اینگونه تعریف می کند: عقب ماندگی ذهنی عبارت است از رشد ناقص یا متوقف ذهنی ( غیر از عقب ماندگی شدید ) که شامل عقب ماندگی هوشی بوده و به نحو و درجه ای است که حساس یا ملزم به درمان طبی و سایر مراقبت ها و تعلیمات مخصوص بیمار است.9
تقسیم بندی کودکان عقب مانده10:
کودکان عقب مانده را از دیدگاههای مختلفی طبقه بندی می کنند ( طبقه بندی روانشناسان، پزشکان و … ). یکی از بهترین طبقه بندی ها ، طبقه بندی مرکز تحقیقات کند ذهنی آمریکا (طبقه بندی روانشناسی ) است که طی آن کودکان عقب مانده به 5 گروه طبقه بندی می شوند.
1: عقب ماندگی ذهنی مرزی با بهره هوشی بین 84-70
2: عقب ماندگی ذهنی خفیف با بهره هوشی بین 69-55
3: عقب ماندگی ذهنی متوسط با بهره هوشی بین 54-40
4: عقب ماندگی ذهنی شدید با بهره هوشی بین 39-25
5: عقب ماندگی ذهنی عمیق با بهره هوشی بین 24-0
واضح و روشن است که هر چه از میزان ضریب هوشی فرد کاسته شود سازگاری او نیز با محیط کمتر و مشکل تر خواهد شد.
طبقه بندی پزشکی کودکان عقب مانده11 :
1: کودکان مرزی با هوشبهر بین 95-75
2: کودکان آموزش پذیر با هوشبهر بین 75-50
3: کودکان تربیت پذیر با هوشبهر بین 50-25
4: کودکان پناهگاهی یا ایزوله با هوشبهر بین 25-0
علل عقب ماندگی ذهنی12 : علل عقب ماندگی را به چهار دسته کلی تقسیم می کنند.
1:عوامل ارثی یا علل قبل از تشکیل جنین ( اختلالهای مربوط به کروموزومهای جنسی، سندرمهای داون، کلاین فلتر، ترنر و سایر سندرم هاـ هیدرو سفالی ـ میکرو سفالی ـ ماکروسفالی و … )
2:عوامل قبل از تولد یا علل مربوط به دوران بارداری: ( داروهاـ عفونت های مادرـ ناسازگاری خونی مادر و جنین ـ اشعه ایکس و تشعشعات رادیواکتیوـ ضربه ـ مسمومیت و … )
3: علل هنگام تولد: ( چرخش نامتعادل کودک هنگام زایمان ـ استفاده از وسایل مکانیکی ـ کمبود اکسیژن به هنگام تولد ـ عفونت و … )
4:علل بعد از تولد: ( انواع عفونت ها ـ مسمومیت ـ ضربه ـ اختلالات سوخت و سازی و غدد داخلی ـ محرومیت های عاطفی و … )
در بین عوامل ذکر شده در صفحه قبل آن دسته از عوامل که فراوانی بیشتری نسبت به دیگر عوامل دارند و همچنین بیشتر شناخته شده اند، عوامل ارثی ( دسته اول ) هستند بیماری هایی مانند: سندرم داون( down )، سندرم کلاین فلتـر (klinefelter )، سندرم ترنر( turner )، سندرم صدای گربه (cri-du-chats ) و بیماری های دیگری مثل میکرو سفالی، هیدرو سفالی و ماکرو سفالی از این دسته هستند که به توضیح مختصری از آن ها می پردازیم.
سندرم داون (منگولیسم )13: این بیماری با فراوانی 1 در 600 بروز می کند علت آن تا سال 1959 مشخص نبود، ولی در این سال ، لوژن، دانشمند و طبیب فرانسوی به وجود یک کروموزوم اضافی در جفت شماره 21 در بیماران مبتلا پی برد. در واقع یاخته های بدن این افراد به جای 46 کروموزوم 47 کروموزوم دارند.
علایم بیماری: از مهمترین مشخصات این ناهنجاری شل بودن عضلات، داشتن صورت گرد و بزرگ، چشمان مورب شبیه مغول ها، گوشهای کوچک، خطوط غیر طبیعی در کف دست، عقب ماندگی قوای مغزی و پایین بودن قدرت هوش و حافظه ( 75-25= IQ ) گاهی ممکن است نارسایی های قلبی نیز مشاهده شود. همچنین استعداد ابتلا به عفونتهای ریوی در کودکان مبتلا زیاد و متوسط طول عمرشان 8 سال است. استفاده از آنتی بیوتیک ها و جراهی قلب می تواند طول عمر آن ها را افزایش دهد. طبق آمار موجود در برابر سه پسر مُنگول تنها دو دختر از این نوع به وجود می آیند و بعلاوه مادرانی که سن آن ها از 38 متجاوز باشد بیشتر در معرض خطر داشتن چنین فرزندانی قرار می گیرند.
سندرم کلاین فلتر14: این ناهنجاری کروموزومی که در هر 400 نوزاد پسر 1 مورد دیده می شود ( مخصوص پسران ) در سال 1942 توسط دانشمندی به این نام شناخته شد. در سال 1959 به وجود یک کروموزوم اضافی در این بیماران پی بردند. تعداد کروموزوم های این قبیل افراد 47 عدد و وضعیت کروموزمی آن ها XXY است.
علایم: تشخیص مبتلایان در کودکی و قبل از بلوغ مشکل است، زیرا هیچ گونه علامت ثابتی درآنها وجود ندارد. این بیماری در سن بلوغ به علت کوچک ماندن بیضه ها و نداشتن یاخته های جنسی فعال، عقیم ماندن، عدم رویش کامل مو بر صورت و بدن ، بزرگی پستان ها، بلندی قد و چانه زنانه و گاهی عقب ماندگی مغزی و روانی قابل تشخیص است.
سندرم ترنر15: این ناهنجاری مخصوص زنان است در هر 2500 نوزاد دختر 1 مورد دیده می شود احتمال وفور آن بیشتر است ولی اکثر آن ها قبل از تولد سقط می شوند. این بیماری در سال 1938 نخستین بار توسط دانشمندی به نام ترنر شناخته شد. علت پیدایش ناهنجاری فقدان یکی از کروموزوم های جنسی X است. یعنی این افراد 45 کروموزوم دارند. ( ژنوتیپ OX )
علایم: تشخیص مبتلایان قبل از بلوغ مشکل است. در سن بلوغ، علایمی نظیر کوتاهی قد، عدم ظهور صفات ثانویه جنسی به علت کوچک ماندن تخمدان ها، همچنین فقدان قاعدگی و عدم رشد پستان، داشتن گردن پرده دار از علایم این ناهنجاری است.
سندرم صدای گربه16: به علت وجود اختلال در دستگاه صوتی و حنجره صدایی شبیه به گربه از خود بیرون می آورند. علت این بیماری را در اختلالی که در کروموزوم شماره 5 به وجود می آید می دانند. بطوری که جزئی از کروموزوم مذکور از بین می رود یا مواد شیمیایی آن ( ژن ها ) فعالیت ندارند. این اطفال خیلی زود به علت ابتلا به عفونتها و بیماری قلبی از بین می روند. ولی با روش های درمانی ممکن است تا مدتها زنده بمانند. اگر کودک زنده بماند ممکن است کم کم صدای گریه گربه از بین برود ولی عقب ماندگی همچنان باقی می ماند.
میکرو سفالی، هیدرو سفالی، ماکرو سفالی17:
میکروسفالی: این افراد دارای جمجمه ای کوچکتر از حد معمول هستند که در اولین نگاه متوجه این کوچکی می توان شد. علت آن وقفه در رشد سلول های قشر مغزی در نواحی پیشانی و آهیانه ای است. میکروسفال ها علاوه بر عقب ماندگی ذهنی شدید اختلالات حسی و حرکتی و حملات اپی لپسی نیز دارند. اکثر میکرو سفال ها در گروه تـربیت پزیر قرار دارند و بهره هوشی آن ها بین 45-25 می باشد. معمولاً قد این بیـماران از اکثر همکلاسان خود کوتاه تر می باشد. یکی از علل این بیماری وجود ارث مغلوب در خانواده های این افراد است.
هیدروسفالی: این افراد دارای جمجمه خیلی بزرگ هستند، بطوری که بیمار نمی تواند در حالت عادی سر خود را به طور طبیعی نگه دارد و بایستی توسط دستگاهی حالت سر خود را نگه دارد. این بیماری به علت ازدیاد ترشح مایع مغزی نخایی است که به خاطر عدم جذب آن در بطن های مغزی باعث ازدیاد فشار داخل جمجمه شده و در نتیجه از رشد مغزی جلوگیری می کند. این بیماران نیز با اختلالات حسی و حرکتی و ناهنجاری شدید نشان داده می شود.
ماکروسفالی: در این بیماران به علت رشد زیاد از حد بافت مغز، معمولاً ماده سفید جمجمه فرد مانند هیدروسفال ها از حد معمول بزرگ بوده و در این وضعیت چین و شکن های طبیعی در مغز ایجاد نمی شود. عقب ماندگی در این بیماران در درجات مختلف دیده شده و با اختلالات حسی و حرکتی همراه می باشد. در این بیماران اختلالات رفتاری نیز مشاهده می گردد.
ویژگیهای کودکان عقب مانده ذهنی18:
عقب ماندگان ذهنی دارای ویژگیهای خاص خود هستند، که شناخت این ویژگیهای در قلمرو های متفاوت شناختی ( حافظه، یادگیری، یادآوری و … ) عاطفی ـ اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی ـ حرکتی است و تقریباً هر کودک عقب مانده ذهنی ویژگهای روانی، اجتماعی، شناختی، عاطفی و … خاص خود را دارد. و عامل اصلی که کودکان عقب مانده را در این گروه قرار می دهد تفاوتهای شناختی آن ها با دیگران است.
همکاران و پیروان نظریه پیاژه به برسی کودکان عقب مانده در چهارچوب نظام شناختی پیاژه پرداختند و به این نتیجه رسیدند که عقب ماندگان عمیق از مرحله حسی ـ حرکتی، عقب ماندگان شدید از ابتدای مراحل پیش عملیاتی، عقب ماندگان متوسط از مرحله پیش عملیاتی و عقب ماندگان سطحی از مرحله عملیات عینی جلوتر نخواهند رفت.
در هر یک از گروه های چهارگانه ی ( عمیق، شدید، متوسط و سطحی ) قدرت ابتکار، اختراع و انتقاد وجود ندارد. تحول عاطفی یا انفعالی این دسته از کودکان نیز نا متعادل و غیر طبیعی است؛ چرا که تحول عاطفی صحیح و سالم در گرو تحول شناختی و اجتماعی مناسب می باشد.
تحقیقات برخی از روانشناسان19 نشان داده است که: اقامت سه ساله در پرورشگاه ( تقریباً بین شش ماه تا سه سال و شش ماه ) به طور متوسط ضریب هوشی 72 به بار می آورد در حالی که گروه مشابهی از کودکان پرورشگاهی، وقتی در اختیار خانواده ها قرار می گیرند و در نتیجه از محیط طبیعی برخوردار می شوند، ضریب هوشی 100 نشان می دهند. نتایج اجرای آزمون هوشی در مورد کودکان پرورشگاهی ده ساله یا بیشتر نشان داده است که اثر محیط روانی فقیر در دوران اولیه زندگی پایدارتر است ضریب هوشی پس از 12 تا 15 سالگی خیلی کم تغییر می کند. به عبارت دیگر کودکی که سال های اولیه زندگی خود را در محیط های روانی فقیر بگذراند، هرگز نخواهد توانست کمبود هوشی خود را جبران نماید.
جدول ویژگی های کودکان عقب مانده20:
درجه عقب ماندگی
ضریب هوشی
درصد جمعیت %
ویژگیها
خفیف
(مرزی)
50-70
80 تا 85
معمولاً می توانند کارهایی یاد بگیرند که بوسیله آن ها خود را اداره کنند؛ می توانند خانواده تشکیل دهند کودکانی داشته باشند و به شغل های غیر تخصصی اشتغال ورزند
متوسط
(آموزش پزیر)
49-35
10 تا 12 می توانند کار های ساده و غیر تخصصی انجام دهند؛ می توانند بخشی از نیازهای خود را برطرف کنند.
شدید
(تربیت پزیر)
34-20
4 تا 7
می توانند کارهای یکنواخت را تکرار کنند، اما همیشه باید تحت مراقبت باشند. با آموزش مناسب، می توانند مهارت های اولیه ایجاد ارتباط را یاد بگیرند.
عمیق
(پناهگاهی)
زیر 20 1
تنها می توانند رفتارهای ابتدایی انجام دهند، مثل راه رفتن، غذا خوردن و چند کلمه حرف زدن.
اقدامات آموزشی21:
برای اینکه یادگیری با ظرفیت دانش آموز عقب مانده متناسب شود باید نکات زیر را مورد توجه قرارداد.
1ـ برنامه متناسب با سن تقویمی کودک باشد؛
2ـ برنامه بر فعالیت های کنشی تأکید داشته باشد؛
3ـ برنامه بیشترین اوقات روزانه کودک را تحت تأثیر قرار دهد؛
4ـ سازمان دهی اقدامات آموزشی باید بدقت بر قلمرو برنامه های درسی منطبق باشد؛
5ـ در کنار اقدامات آموشی همگانی از طرح برنامه های آموزشی انفرادی غفلت نشود؛
6ـ بیشترین تلاش برای عادی سازی صورت گیرد؛
7ـ برای آموزشی یک مهارت تا حد امکان تمرین های متفاوت و متنوع در نظر گرفته شود؛
کودکان متوسط ( طبیعی ):
همانطور که در صفحات قبل نیز اشاره کردیم بیشترین فراوانی در جامعه متعلق به این گروه می باشد. ( حدود 65 درصد ) ضریب هوشی این کودکان 115 – 85 می باشد.که هر چه به 85 نزدیک شویم، برخی ویژگی های عقب ماندگی و هر چه به 115 نزدیک شویم برخی ویژگی های تیز هوشی (پراستعدادی) را می توانیم در این کودکان ببینیم. این دسته می توانند درس بخوانند ، تحصیل خود را به اتمام برسانند ، شغل های مختلف را بپزیرند، ازدواج کنند، بچه دار شوند ، فرزندان خود را تربیت کنند و به زندگی عادی خود ادامه دهند.
چون ما در جامعه اکثراً با این گروه زیاد سر و کار داریم، ( شاید خود ما نیز در این دسته باشیم ) ویژگیهای آنها را تا حد زیادی می دانیم و با رغبت ها، فعالیت ها، عواطف، تمایلات و… آن ها آشنا هستیم، به این جهت از توضیح اضافی در این مورد صرف نظر کرده و بقیه مقاله را به توصیف کودکان سرآمد می پردازیم.
کودکان سرآمد (تیز هوش ):
این دسته را کودکانی تشکیل می دهند که در آزمون های هوشی نمره بالاتر از 130 کسب می کنند. کودکانی هستند؛ خلاق، مبتکر، پر استعداد، راغب به انجام کارها و آزمایشات، جستجوگر، و آفریننده.
در مقابل مفهوم استثنایی پایین یا عقب ماندگی، مفهوم استثنایی بالا یا قریحه یا استعـدادقرار دارد، با استعداد ها هم مانند عقب مانده ها حدود 2 درصد جمعیت را تشکیل می دهند، یعنی شامل افرادی هستند که نمرات هوشی یا هوشبهر آن ها 130 به بالا است. این افراد علاوه بر عملکرد بالا در آزمون های هوشی، معمولاًدر فعالیت های تحصیلی نیز موفقیت سطح بالایی به دست می آورند.
مفهوم دیگری که به استعداد نزدیک است مفهوم سرآمدی ( giftedness ) است.معمولاً چنین فرض می شود که افراد سرآمد هم دارای توانایی های ذهنی و استعداد سطح بالا و هم دارای ویژگی های خلاق هستند. بنا به گفته هیوارد (heward ) هر چند که سرآمدی به گونه های مختلف تعریف شده اما هوش، استعداد و آفرینندگی مفاهیم عمده همه تعاریف آن بوده اند. به سخن دیگر می توان گفت که سرآمد ها کسانی هستند که هم هوش سطح بالا دارند، هم به خوبی از عهده حل مسائـل برمی آیند و هم دارای ویژگی های آفرینندگی یا خلاقیت هستند.22
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 11 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
