این فایل دربرگیرنده بررسی اهداف کلان و خرد و ارائه راهبرد شهر شاندیز می باشد که بعد از تعیین اهداف کلان بر اساس هر هدف، اهداف خرد معین می شود و برای هر هدف خرد چندین راهبرد ارائه شده است.
تصویر محیط برنامه
3-1 پیش نویس چشم انداز شهر(با تاکید بر جایگاه شهر در نظام سلسله مراتبی و دیدگاه بیرونی به شهر)
چشم انداز توسعه و عمران شهر شاندیز
بر اساس مطالعات کمی و کیفی انجام شده ، چشم انداز در 7 سرفصل اصلی زیر قابل طرح است:
اول – کیفیات محیطی و بهره برداری پایدار از محیط
محیط طبیعی با ارزش و متنوع شهر شاندیز یکی از نقاط مهم وتعیین کننده ی برنامه ریزی راهبردی در این شهر است. شهر شاندیز در پهنه های دارای قابلیت جنگل و مناسب برای حیات وحش و منطقه ی شکار ممنوع واقع شده است. ضوابطی برای نحوه استقرار کاربری های مختلف در این پهنه ها بر حسب حفاظت از قابلیت های پایه محیط طبیعی در طرح ناحیه مشهد ارائه شده است و نیاز به توجه به آن ها در برنامه توسعه شهر احساس می شود. ( مأخذ: طرح ناحیه مشهد)
- تخریب عناصر پایه شهر شاندیز ( شیبب زمین ، پوشش گیاهی و ...) و نیز تجاوز به حرایم عناصر طبیعی (رودخانه ها ، بندها و ...) به سبب روندهای جاری و رویکردهای بدون برنامه و سامان به محیط طبیعی ایجاد شده است. بنابراین حفاظت از محیط طبیعی و عناصر آن در برنامه توسعه منطقه به عنوان یکی از بخش های اصلی برنامه ریزی تلقی می شود.
- با توجه به اینکه شهر شاندیز دارای فعالیت های گردشگری متمرکز و گسترده می باشد و از طرفی افزایش اراضی مورد بهره برداری برای فعالیت هایی به غیر از دامداری و کشاورزی سبب تشدید آلودگی های محیطی در شهر شده است. ساماندهی نحوه بهره برداری از این اراضی توام با توسعه زیرساخت های مرتبط با جمع ، دفع و بازیافت فاضلاب و زباله به جهت نظم بخشیدن و فایق آمدن به این معضل ضرورت دارد.
- بی توجهی به ظرفیت های محیطی باعث تمرکز فعالیت ها در برخی محورها شده که بایستی در تدوین برنامه توسعه به ظرفیت های پایه محیطی توجه شود.
- توسعه شهری در تعارض با کیفیت محیط انسان ساخت قرار گرفته و بسیاری از ساخت و سازهای بی رویه باعث ناهمگونی و عدم تطابق بنا و الگوی ساخت ان از لحاظ معماری شده است. ساماندهی کیفیات محیطی فضای انسان ساخت نیز باید به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی قلمداد شود.
- وجود مناظر ( دالان ها) دارای دید با ارزش در شهر شاندیز ، مستلزم توجه در برنامه و توسعه به عنوان یکی از عناصر تعیین کننده شکل و جهات توسعه می باشد.
دوم – چشم انداز فعالیتی شهر
- با توجه به پیشیشنه ی تولیدات شهر شاندیز ئ توان های محیطی آن ، فعالیت های اقتصادی این شهر در دو بخش اصلی طبقه بندی می شود: اول : فعالیت های تولیدی بر پایه ی تولید کشاورزی ، باغداری و دامداری . دوم : فعالیت های خدماتی و گردشگری با هدف توسعه ی چند بعدی این فعالیت ها جهت بهره برداری بهینه از توان حاصل از ورود گردشگران به شهر.
- با پهنه بندی فعالیتی محدوده به منظور تجهیز فضا برای توسعه دو گرایش اصلی اقتصادی یعنی کشاورزی و خدمات ، از به وجود آمدن فعالیت های ناسازگار و ناهمخوان جلوگیری کنیم.
- صنایع بومی و هنرهای دستی عناصری هستند که می توانند با هر دو فعالیت پایه ی اقتصادی ترکیب شوند و همخوانی داشته باشد. لذا توجه و اختصاص امکانات برای توسعه ی اقتصادی شهر شاندیز با عناصر فوق امری ضروری است.
- برای جلوگیری از افزایش نا به هنگام قیمت زمین در شاندیز ، وجود مدیریت مناسب بر تحولات در ارزش افزوده زمین ، از اثرات منفی این امر بر محیط طبیعی جلوگیری به عمل آمده و اضافه ارزش ایجاد شده در چرخه ی مالی شهر وارد شود.
سوم – چشم انداز اجتماعی و فرهنگی
- از شاخصه های بارز شهر می توان به گسترش تعاملات اجتماعی خارج شهر ، تنوع ترکیب قومی و تأثیر پذیری از فرهنگ مذهبی – زیارتی شهر مشهد اشاره کرد که می توان غلبه فرهنگ شهرنشینی را بر فرهنگ روستایی شاندیز مشاهده کرد. با وجود این امر ، شهر پذیرای فعالیت های گردشگری شده است و برای برنامه ریزی بهتر باید به چگونگی دخل و تصرف در فضای شهری که تحت تأثیر فعالیت گردشگری در شهر می باشد و جایگیری مهاجرین خارجی به شهر ، توجه نمود.
- از ویژگی های برنامه ریزی شهری تعامل مداوم و روزمره روستا نشینان با شهر در مراکز جمعیتی عمده روستایی و شهری است که می تواند روند تعادل بخشی را طی کند.
- از دیگر سرفصل های اصلی برنامه ریزی ایجاد وقفه در سیرمهاجرت شهروندان و به ویژه مردان در گروه های فعالیت (شامل : شاغلین و بی کاران) با ایجاد موقعیت های شغلی و مشاغل پایه و همچنین توقف زیر ساخت های ارتباطی است.
چهارم – چشم انداز توسعه کالبدی
- قدمت و کیفیت ابنیه و بدنه های شهری ( عناصر کالبدی ) در ارتباط مستقیم با ماندگاری و پایداری بافت شهری قرار می گیرد. از دیگر وظایف برنامه توسعه افزایش کیفیت کالبدی فضای شهری است که سبب انظمام ، پذیرش و همخوانی الگوهای معماری با فضای شهری موجود می شود. برنامه توسعه امکان مدیریت بر تغییرات کالبدی با تدوین سیاست های مناسب توسط نهادهای مسئول را فراهم می سازد.
- به وجود آمدن گرایش چند جانبه فعالیت های گردشگری ، توسط برنامه توسعه ، کارکردی دو سطحی در فضاهای شهری شاندیز را در پی خواهد داشت . در بررسی سطوح خدمات دهی و سرویس دهی شهر ، علاوه بر شهروندان شاندیزی باید به جذب توریست و گردشگران خارجی توجه نمود. بنابراین در تدوین برنامه ی توسعه ی شهری باید به نحوه ی ارتباط و نظام فضاهای شهری شاندیز توجه شود.
پنجم - چشم انداز توسعه زیرساخت ها
- با توجه به زیرساخت ها و سیستم تأسیسات شهری شامل شبکه های حمل و نقل ، برق رسانی ، آبرسانی ، گازرسانی و ... و همچنین شبکه های ارتباطی و اطلاعاتی سبب گسترش فعالیت های داخلی و خارجی شهر می شود. تقویت این زیر ساخت ها منجر به تقویت محورهای درونی شهری و کانون های زیستی موجود و در نتیجه ایجاد انسجام و تعادل در برنامه ریزی شهری می شود.
- از دیگر وظایف طرح برنامه ، بر آوردن نیازهای شبکه حمل و نقل داخلی شهر شاندیز و هماهنگ سازی حرکت سواره و پیاده و نیز دوچرخه سواران و گسترش شبکه حمل و نقل عمومی و بر آورد نیاز به احداث پارکینگ و بررسی فضای مناسب و کارکردی پارکینگ های موجود است.
- در بررسی جهات توسعه زیرساخت ها می توان آن را تحت نظارت و کنترل مدیریت صحیح شهری در آورد.
ششم – چشم انداز جایگاه وظایف مدیریت شهری
- با به وجود آوردن تعادل میان فضای انسان ساخت و محیط زیست و جلوگیری از تخریب عناصر و پهنه های با ارزش محیطی می توان از غنای ایجاد شده به واسطه توسعه ناپیوسته بافت شهری شاندیز با یک مدیریت شهری مناسب محافظت نمود. این مدیریت با ابزارهای قانونی و نیروی کار متخصص تأمین می گردد. می توان از ترکیبی از فعالان شهری به عنوان کمیته راهبردی طرح برای اعمال مدیریت و تنظیم ابزلرهای قانونی در جهت تثبیت جایگاه طرح توسعه استفاده نمود.
- برای اجرای برنامه توسعه نیاز به همیاری و مشارکت عمومی تمامی شهروندان می باشد که ضامنی برای اجرای صحیح آن است.
هفتم – چشم انداز پذیرش وظایف جدید واگذار شده از طرف طرح ناحیه شهر – مرکزیت منظومه
- از عوامل موثر در تدوین برنامه توسعه شهر پذیرش وظایف مرکز منظومه که بسیاری از خدمات را در خود جای می دهد ، است. در پیش بینی افق طرح و بررسی کلان آستانه های جمعیت پذیری منظومه شاندیز در توسعه خدمات آموزشی ، بهداشتی و درمانی ، انرژی ، ارتباطات ، فرهنگی ، مذهبی ، ورزشی و گردشگری در سطح مناسب ضروری می نماید که نیازمند مطالعه دقیق تر خواهد بود.
4-1 معرفی شهر
4-1-1 موقعیت و جایگاه فعلی شهر در نظام سیاسی و خدمات رسانی
شاندیز یکی از شهرهای شهرستان مشهد می باشد که در فاصله 35 کیلومتری غرب مشهد واقع شده است. که در 59 درجه و 18 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 24 دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع 1400 متری از سطح دریا قرار گرفته است. (کتاب جغرافیای طرقبه ، حسین بازوبندی ، صفحه 19)
شهر شاندیز از جنوب به رودخانه شاندیز از غرب به ارتفاعات مشرف به ابرده و از شمال و شرق به دشت مشهد(اراضی معروف به دشت سوران)محدود می شود (مشاور فرنهاد)و از شمال به شهرستان میان ولایت و از جنوب به نیشابور و از مشرق با طرقبه و از غرب با گلمکان و چناران مجاور می باشد و دارای وسعتی حدود 378825 کیلومتر مربع است.(ماخذ:پیشینه تاریخی شاندیز-علی مهدویان نسب)
شاندیز به علت قرارگیری در دامنه های شمالی سلسله ارتفاعات بینالود و برخورداری از آب و هوای معتدل ،قابلیت در پذیرش و جذب فعالیت ها در محدوده این شهر را دارا می باشد.( مشاور فرنهاد)
در نزدیکی شرق شاندیز کلاته کهریز و در شمال این شهر کلاته ابراهیم خان و شمع علی ،گلوبند، کاهو قرار گرفته اند که ارتباط نیمه شهر و نیمه روستایی فی ما بین این آبادی ها با شاندیز همواره برقرار است.
. در تقسیمات کشوری در سال 1316 شاندیز یکی از بلوک هیجده گانه مشهد بوده است.
در سال 1345 دهستان شاندیز مشتمل بر 59 آبادی و روستا بوده است که 24 آبادی بصورت قریه و 35 آبادی بصورت مستقل بوده است. در سال 1355 تعدادآبادی های این دهستان به 30 آبادی و روستا تقلیل می یابد.در سال 1365 دهستان شاندیز مشتمل بر 30 آبادی و روستا بوده است. روستاهای کنگ و نغندر در همین سال جدا و به طرقبه ملحق شده است. هر چند شاندیز از سال 1336 دارای شهرداری بوده ولی طبق تقسیمات سیاسی از سال 1365 هجری شمسی نقطه شهری محسوب شده است.
در سال 1386 خورشیدی به طور مشترک با شهر ییلاقی طرقبه به شهرستانی به نام شهرستان طرقبه –شاندیز ارتقا یافته است.(ماخذ:شاندیز در گذر تاریخ-روح الله شیخ زاده شاندیز)
4-1-2 تاریخچه و علل پیدایش شهر(به منظور شناخت ویژگی های اساسی)
زمانی که دشت تابران دارای اهمیت بود شاندیز یکی از مناطق هفت گانه آن زمان بود و چون بر بالای بلندی قرار داشت و بر دشت تابران سایه افکنده و دژ محکمی از نظر نظامی بود به " شاهین دژ" معروف شد.
4-1-2-1 وجه تسمیه و تاریخچه شهر
در وجه تسمیه شاندیز باید گفت شاندیز را قبلا "شاه دژ" یا "شاه دیز" به معنای "شاه قلعه" می نامیدند.
(ماخذ:همایش شاندیز شناسی)
منطقه ای درغرب شاندیز و روستای ابرده بالا ،سرخاندیز نام داشته که در وجه تسمیه آن ، می توان گفت که در گذشته در زمانی که مشهد و توابع و به طور کلی خراسان بزرگ قدیم زیر نفوذ محمود سیستانی بوده، این محل مکان دژ خان بوده است و به همین دلیل آنرا سرخاندژ ، یعنی محل دژ خان نامیده اند.
(ماخذ: شاندیز در گذر تاریخ-روح الله شیخ زاده شاندیز)
شاندیز از شرق به پایین رودخانه و باغات خادر و از غرب به زمینهای مزروعی و دیمه کاری تا روبروی محله شیخ و از جنوب به باغات و رودخانه شاندیز و از شمال به سرچشمه و کوه هایی که به نغندر منتهی می شود محدود بوده است.(ماخذ: پیشینه تاریخی شاندیز-علی مهدویان نسب-پاییز 86)
در ابتدا مردم این شهر در بالای تپه ای مشرف به قلعه فعلی خادر در طرف دیگر رودخانه مسکن داشته و در این سوی رودخانه که دارای سرزمین مسطح و حاصلخیز می باشد به زراعت مشغول بوده اند . علت اینکه بلندی ها را برای سکونت انتخاب می کردند این بوده است که در مسیر سیلاب و خطرات آن نباشند همچنین با اشراف به اطراف آبادی در صورت حمله دشمنان پیش بینی های لازم را نموده و آماده رویارویی و مواجه با دشمن می شدند.
4-1-2-1-1حوادث و وقایع مهم تاریخی
از آنجایی که شاهاندژ ، منطقه ای تاریخی و واقع در مابین طو و نیشابور خراسان قدیم بوده و در همسایگی تروغبد(طرقبه امروزی)و طابران و رادکان و نوغان واقع شده در بسیاری از تحولات حوادث تاریخی، وضعیتی متاثر از نقاط تاریخی پیرامون خویش داشته است و تاثیرات زیادی را گذاشته و خود نیز تاثیرات زیادی را پذیرا بوده است .
با به خاک سپاری پیکر امام رضا،شاندیز و ییلاقات اطراف پر آوازه گردید و با حضور مسلمانان به ویژه شیعیان به خراسان و مشهد ،اهمیت به سزایی به خود گرفت و به رونق و آبادانی بیشتر گذاشت.
(ماخذ:شاندیز در گذر تاریخ ،روح الله شیخ زاده شاندیز)
از حوادث و وقایع تاریخی شاندیز به توپ بستن قلعه این شهر (در زمان سفر ناصرالدین شاه به خراسان)توسط ناصرالدین شاه می باشد.یکی دیگر از وقایع ،حمله طایفه زشکیها به شاندیز و روستاهای اطراف آن می باشد از وقایع تاریخی دیگر حمله ترکمن های خراسان به این منطقه می باشد، که خسارات مالی و جانی بسیاری را به بار آورد.
(ماخذ:طرح هادی)
نمایی از حملات ترکمن ها به شاندیز-اثر استاد مرتضی حسین پور
4-1-2-2 علل پیدایش شهر
به علت در دسترس نبودن اطلاعات و منابع کافی از این منطقه نمی توان درباره اینکه بنیان گذار شاندیز چه کسی بوده است اطلاع دقیقی داشت و درباره آن اظهار نظر کرد. اما آنچه به طور قطع و مسلم می توان مطرح کرد قدمت پیشینه تاریخی شاهاندژ از مشهد (مرکز فعلی استان خراسان رضوی )بیشتر است.
برابر آمارهای موجود در شهرداری شاندیز این شهر قبل از اسلام مسکونی بوده و به منطقه گبرنشین(زرتشتی)معروف بوده است.
شاندیز در اصل دو منطقه داشته است یا به تعبیری دو قلعه داشته است که اولی شاهین دژ که قدمت آن به قبل از اسلام بر می گردد و قلعه دوم شاهان دژ بوده است.
شاه دژ که از آبادی های مهم جنوب طوس بوده در گذشته معبر و راه مهم ارتباطی مشهد از آن جا عبور می کرده و این راه از نیشابور و از طریق شاندیز به مشهد منتهی می شده است که وجود برخی آثار و ابنیه تاریخی بیانگر این ادعاست. (ماخذ:شاندیز در گذر تاریخ،روح الله شیخ زاده شاندیز)
ورودی قلعه شاهان دژ- اثر استاد مرتضی حسین پور
به علت عدم برخورداری از امنیت کافی ناشی از هجوم قبایل ترکمن و مغول در سالهای 88-780 هجری قمری اندک اندک عده ای از مردم منطقه به شاندیز پناه آوردند ،چون شاندیز یک منطقه کوهستانی و محلی مناسب برای جلوگیری از حمله محسوب می شد .
با ساخت قلعه شاهان دژ مردم در ابتدا درقلعه تاریخی (آن سمت رودخانه) سکنی گزیدند. بعدها به مرور زمان و افزایش جمعیت مردم نیاز به زمینهای حاصلخیز برای کشت به سمت دشت مشهد و در طرف دیگر رودخانه جابه جا شدند.
به مرور زمان و با تشکیل حکومت مرکزی و تامین امنیت کافی شهر، قلعه ها و دژها از رونق افتادند.
(مطالعات میدانی،مصاحبه با:معاونت شهرداری)
اما در خصوص هسته اولیه شهر شاندیز پس از ویرانی شاهان دژ و قبل از آن شاهین دژ اهالی به صورت قطعی در مرکز شهر کنونی ساکن شده اند.
(ماخذ:همایش شاندیز شناسی)
4-1-2-2-1علل پیدایش محلات شاندیز
4-1-2-2-1-1محلات
وقتی اهالی شاندیز به سمت دیگر رودخانه نقل مکان می کنند به سه گروه تقسیم می شوند،گویا هر گروه نسبت فامیلی و خویشاوندی با هم داشته اند و هر گروه محلی را برای سکونت انتخاب می کنند.
یک گروه درست روبروی شاندیز قدیم ، سمت چپ رودخانه مستقر می شوند که به پایین ده معروف است.گروه دیگر نیز کنار رودخانه در قسمت بالاتر ساکن می شوند که به پاچنار مشهور است و گروه دیگر نقاط بالادست مرتفع شاندیز را برای اسکان انتخاب می کنند که محله نامیده می شود.
به این گونه سه محله شاندیز به نام های پاچنار و محله و پایین ده شکل می گیرد.
کوچه های پاچنار دست نخورده باقی مانده است که اکنون در خیابان آیت الله سعیدی با تابلو آبشار 4 کوی پاچنار مشخص شده و دوم محله ی محله که کوچه ی آن توسط شهرداری تعریض شده است و اکنون به خیابان شهید غفاری نام گذاری شده است.
سوم پایین ده که به خیابان شهید مطهری تغییر نام داده است.میدان اصلی شاندیز که در گذشته (مون ده)(میان ده) یعنی مرکز ده گفته می شد و اکنون به میدان امام خمینی معروف است.
همچنین کوچه ای بین محله و پاچنار به نام کوچه سیدها مشترک بود.
بعدها به مرور زمان محلات دیگری نیز به شاندیز اضافه می شوند. محلات شاندیز در حال حاضرعبارتند از:
پاچنار
پایین ده
محله
شهرک فرش
شهرک گلستان
راه شهر
ارچنگ
خادر
(ماخذ:همایش شاندیز شناسی)
ورودی شهرک گلستان
نقشه محله های مختلف شاندیز
4-1-2-2-1-2زمین های مزروعی:
از نظر زمین های مزروعی قسمت بالا را سر جو و خیابان آزادی را گِوَِرگاه و زمین های کشاورزی پشت بارو را بی حصار و یک منطقه را سر پل و منطقه ی دیگر را سر برقَنه و حیطه گُردو می گفتند و سه منطقه که از آب کاریز برای کشاورزی استفاده می کردند کاریز نو می گفتند .یکی کاریز نو حاجی عندلیب و دیگری کاریز نو اکبری ها و یک کاریز نو دیگر هم به نام کاریز نو راه شهر معروف بود که قبل از میدان شهدا است و مسجدی در آنجا بنا شده است.
4-1-3 روند توسعه شهر در ادوار گذشته
با به خاکسپاری امام رضا در کاخ حمید بی قحطبه ،ییلاقات اطراف مشهد از جمله آبادی شاه دژ که در جنوب طوس واقع بود اهمیت به سزایی به خود گرفت و رو به رونق و آبادانی بیشتر گذاشت.
از بین محلات شاندیز ،محله پایین ده با توجه به شبکه معابر و کیفیت بناها ،به نظر می رسد که نسبت به دو محله دیگر(بالاده و محله) جوانتر باشد.
(ماخذ:طرح هادی شاندیز)
به تدریج با روند شهری شدن و ایجاد شبکه معابر و ساخت ویلاهای جدید شهر از حالت دفاعی خود خارج و شکل گردشگری به خود گرفت و برج ها به طور کامل از بین رفت.
(مطالعات میدانی،مصاحبه با:معاونت شهرداری)
4-2 خصوصیات محیط طبیعی و جغرافیایی در حوزه مداخله مستقیم
4-2-1 عوارض زمینی و وضعیت توپوگرافی
این شهر به دلیل وجود رودخانه شاندیز و اراضی حاصلخیز، حاصلخیزی خاک، وجود قنات و موقعیت خاص جغرافیایی و همچنین بدلیل داشتن آب و هوای مطلوب و مناسب در ؟ سال قبل شکل گرفته است. از عوامل طبیعی که از لحاظ اقتصادی و زیست محیطی اهمیت دارد رودخانه شاندیز می باشد این رودخانه که شریان حیاتی شهر شاندیز محسوب می شود از ارتفاعاتی نظیر کوههای سیاه خانی ،زنبورگاه ،کوه چمن و تیغ سیاه سرچشمه گرفته و شاخه های فرعی نقندر ،کنگ و زشک بزرگ و کوچک نیز به آن می پیوندد.
موانع رشد شهری و محدودیت های توسعه را می توان به طور خلاصه اراضی کشاورزی اطراف شاندیز در قسمت شمال و توپوگرافی در قسمت جنوب- جنوب غربی ،اشاره کرد.
شهر شاندیز که 1400 متر از سطح دریا ارتفاع دارد ، مطابق نقشه سطوح ارتفاعی ایران در محدوده ارتفاعی 2000-1000 متر قرار گرفته است که با فاصله اندکی به سطوح ارتفاعی 2000 متری متصل می گردد. از نظر توپوگرافی شاندیز متأثر از جهت رشته کوه بینالود در امتداد شمال غربی و جنوب شرقی گسترش یافته و از این نظر قلمرو خود را بیشتر در طول جغرافیایی دنبال نموده است.
شیب کلی و عمومی شهر به سمت جنوب و جنوب شرقی است .همانگونه که از رقوم ارتفاعی شهر شاندیز استنباط می شود جهت شیب کلی شهر در جهت خیابان اصلی شاندیز به سمت مشهد (جنوب و جنوب شرقی) می باشد (کتاب اول خراسان ، صفحه 15 )
به طوریکه اختلاف ارتفاع بین ابتدا و انتهای شهر حدود 82 متر و در طول آن 2550 متر می باشد که شیب متوسط تقریبی3 %می باشد. (سازمان آب .گزارش مرحله اول مطالعات آبرسانی – معاونت فنی و اجرائی ، صفحه 27)
4-2-1-1جهت شیب هیدرولیکی
ناحیه محصور بین محور ویرانی – محمد آباد مقبل تا محور قاسم آباد – بحر آباد- گرمی:
جریان عمومی آب زیر زمینی از غرب به سمت شرق بوده و شیب هیدولیک در نواحی غربی 1/1 % و در نواحی شرقی 4/0 % می باشد.
( ماخذ: بررسی منابع آلوده کننده در درون آبهای زیر زمینی در دشت های مشهد و قوچان ، مهران غفوریان)
4-2-2 عوامل طبیعی و جغرافیایی (خصوصاً عوامل محدود کننده توسعه شهر شامل کوه ها رودها ، گسل ها و حرائم مربوطه)
شهر شاندیز از شمال به میان ولایت و از جنوب به شهرستان نیشابور و از مشرق با طرقبه و از غرب به گلمکان و چناران محدود می شود و وسعتی حدود 37825 کیلومتر مربع دارد. به استثنای بخش جنوبی شاندیز که با مانع طبیعی دره رودخانه زشک مجاورت می یابد ، گسترش افقی خود را با یک شیب تدریجی در سه جهت شمال به سمت چاله مشهد ، شرق و غرب در امتداد پایکوه های بینالود قرار داده است. بستر آبرفتی شاندیز به سمت چاله کشف رود بانضمام نقطه قرینه خود در دامنه چین خوردگی کپه داغ و هزارمسجد پهن ترین بخش دشت مشهد را در حدود 25 کیلومتر تشکیل داده است.
4-2-2-1اراضی کشاورزی : یکی از موانعی که می تواند بر توسعه کالبدی شهر تاثیر گذار باشد، قابلیت اراضی اطراف شاندیز است. که مشتمل بر زمین های با قابلیت های کشاورزی آبی و دیم بوده و تجاوز به حریم آن ها می تواند در توسعه اقتصادی شهر تاثیرگذار باشد. تغییر این مزارع به مناطق مسکونی عملا امکان پذیر نبوده است در این میان با توجه به پراکندگی غالب زمین های زراعی در جبهه ی شمالی ،.همچنین با وجود باغات متعدد و بزرگ در شمال غربی شهر امکان توسعه و تغییرات مردمی در این سمت وجود ندارد. مناسب ترین جهت توسعه را می توان سمت شرق-شمال شرقی در نظر گرفت.
باد غالب : شاندیز تحت تاثیر بادهای متعددی با جهت های مختلف در طول سال قرار می گیرد اما جهت باد غالب در این شهر از جنوب به شمال می باشد که مکان گزینی کاربری ها را تحت الشعاع خود قرار داده و توسعه منطقی شهر را به طرف شمال میباشد.
4-2-2-1ارتفاعات
ارتفاعات پیرامون شهر شاندیز جزو رشته کوه های بینالود محسوب می شود ، ارتفاعات مذکور در جهت شمال غرب – جنوب شرق گسترش یافته است. نام قله های اطراف شهر عبارتند از:
1- کوه بازحصار در جنوب غرب
2- کوه چمن در جنوب غرب
3- کوه روحی با ارتفاع 2018 متر در 8 کیلومتری جنوب غرب
4- کوه کنگ با ارتفاع 2208 متر در 12 کیلومتری جنوب غرب
5- کوه تیغ میان با ارتفاع 2647 متر در 15 کیلومتری جنوب غرب
6- کوه راه سنگ سفید با ارتفاع 2423 متر در 5/16 کیلومتری جنوب غرب
7- کوه شقدر با ارتفاع 2190 متر در 15 کیلومتری جنوب
8- کوه راه سیاه منصور با ارتفاع 1974 متر در 9 کیلومتری جنوب
با توجه به رقوم ارتفاعی کوهها در اطراف شاندیز میتوان گفت شهر در قسمت جنوب غربی محدود میباشد و نمیتوان گسترش یابد.
4-2-2-1-1ارکان ژئومورفولوژی و ریخت شناسی شاندیز:
به طور کلی شکل گیری ناهمواری های شاندیز از عوامل متعددی به قرار زیر متأثر گردیده است:
1- موقع ریاضی و ارتفاع ( مورفوکلیماتیک )
2- موقع طبیعی ( مورفوتکتونیک فعال )
3- موقع نسبی ( تأثیر پذیری فراناحیه ای – ساختمانی / اقلیمی )
4- لیتولوژی ( جنس سنگ ها )
5- آنتروپوژئومورفوژنی ( اشکال انسان ساز )
(ماخذ:همایش شاندیز شناسی)
ادامه
4-2-2-2رودها
4-2-2-2-1 رودخانه شاندیز
4-2-2-2-2-1هیدرولوژی و منابع اکولوژیکی
رودخانه شاندیز از کوههای سیاه خانی ،زنبورگاه ،کوه چمن و تیغ سیاه سرچشمه گرفته و شاخه های فرعی نقندر ،کنگ و زشک بزرگ و کوچک نیز به آن می پیوندد.این رودخانه در موقعیت جغرافیایی59 در جه و 20 ثانیه طول جغرافیایی و 36 درجه و 24 ثانیه عرض جغرافیایی در ارتفاع 12702 متری سطح دریا قرار گرفته.حداقل و حداکثر ارتفاع رودخانه فوق به ترتیب عبارت اند از 323 متر(قسمت علیایی رودخانه) و 1380 متر (قسمت انتهایی رودخانه ) از سطح در یا میباشد. طول رودخانه 6 کیلومتر میباشد.
سطح حوزه ی آبریز آن تا محل ایستگاه سرآسیاب بالغ بر 199 کیلومتر مربع می باشد حجم سالانه رودخانه مزبور بالغ بر 20 میلیون متر مکعب گزارش شده است ،سیلاب این رودخانه در حوالی روستاهای شاندیز و حصار سرخ وارد دشت مشهد شده و به کشف رود می پیوندد و در تغذیه دشت موثر می باشد .درصدی از آب رود خانه بهره برداری می شود. 85 درصد آب زراعی مورد نیاز شهر از طریق این رودخانه تامین می شود. استحصال آب رودخانه بستگی به میزان بارش نزولات جوی در طول سال دارد. بدیهی است که در تابستان و فصول خشک به دنبال آن با کمبود آب مواجه می شود. آب مورد نیاز شهر از طریق انشعابات رود تا حدودی تامین می شود. امکان بهره گیری از انشعابات رودخانه از طریق کوتاه کردن مسیر و ایزوله کردن آن به منظور کاهش نفوذ پذیری و هرزرفتن آب و میزان تبخیر آن وجود دارد، و در صورت قابلیت توسعه ، سطح زیر کشت آبی به میزان آب زراعی بیشتر دارد.)
میزان نفوذپذیری آب در متامورفها ، به دلیل شیتوزینه و همچنین دزر و شکاف فراوان نسبتا زیاد است و جهت حرکت آبهای تحت الارضی در این سازند ،تا حدود زیادی از شیب توپوگرافی سطح زمین پیروی می کند.
میزان نفوذپذیری رسوبات کف رودخانه قابل توجه بوده و دلیل آن این است که در پایین دست روستاهای خادر و سرآسیاب که از شدت جریان آب کاسته شده و سنگ کف در اعماق پایین تر قرار دارد .آب رودخانه از طریق همین رسوبات کلا به اعماق نفوذ نموده و به این ترتیب دشت مشهد را تغذیه می کند.
این رودخانه علاوه بر آنکه توسط رودخانه های زشک و کنگ تغذیه می گردد در مسیر نیز تعدادی چشمه دائمی و موقت به آن وارد می گردد که عمده ترین آنها چشمه شاندیز با 10 لیتر آب در ثانیه می باشدومنشا برخی از چشمه های مذکور گسلی است (مانند چشمه خادر)و تعدادی دیگر ، حالت زهکشی آبهای سطح را دارند، به این ترتیب که آبهای سطحی (روان آبها) در امتداد محور رودخانه به داخل آبرفت دانه درشت نفوذ کرده و در پایین دست در نقاطی که سنگ کف بالادست مجددا در سطح زمین ظاهر می گردند.
44-2-2-2-2-3شیب رودخانه
اصولا هر رودخانه دارای سه مرحله تکاملی است ،جوانی –بلوغ و پیری.
در مرحله جوانی به علت اختلاف شدید شیب موجود بین قسمت های علیایی و سفلایی رودخانه عمل تخریب و فرسایش بستر رودخانه (البته در قسمت های بالایی)نسبتا شدید بوده و باعث بر جای نهاده شدن حجم عظیمی از رسوبات در قسمت انتهایی رودخانه می شود.
در مرحله پیری به دلیل کاهش اختلاف شیب رودخانه به نیمرخ تعادلی رسیده و در نتیجه تا حد زیادی از عمل تخریب و فرسایش آن (و به تبع آن رسوب گذاری )کاسته می شود.
مرحله بلوغ نیز بینابین این 2 مرحله قرار دارد. بر اساس تعاریف فوق رودخانه شاندیز در مرحله ی جوانی قرار دارد.
بنابراین با توجه به نکات فوق الذکر بدیهی است میزان فرسایش و رسوب در حد ملاحظه ای بالا خواهد بود.
4-2-2-2-2-4میزان دبی رودخانه و نحوه توزیع بارندگی در طول سال
دبی سالانه رودخانه شاندیز بالغ بر 20 میلیون متر مکعب گزارش شده است آمار ایستگاههای هواشناسی مشهد(واقع در 15 کیلومتری شمال شاندیز)نشان می دهد که میزان بارندگی در طول سال یکنواخت نبوده و بلکه در اواخر اسفند و اوایل بهار به حداکثر و در فصول تابستان به حداقل میزان خود می رسد.
سنگهای حوزه آبریز در فصول تابستان و پاییز به علت پایین بودن دبی رودخانه ،عمل تخریب و فرسایش ،حمل و نقل و رسوب گذاری به کندی صورت می گیرد. ولی در اوایل بهار که بارندگی به حداکثر میزان خود رسیده و سیل جاری می گردد.فرآیندهای فوق الذکر به سرعت انجام گرفته و در نتیجه حجم زیادی از پایین دست رودخانه نشست شده یا اینکه به رودخانه کشف رود وارد می شود.
ماخذ: طرح شناخت و احیای محیط زیست خراسان ، عنوان پروژه مطالعه لیمنولوژیک و حفظ تعادل اکولوژیک آب های داخلی استان خراسان ( مشهد و سرخس)
4-2-2-2-2-2 رودخانه زشک
این رودخانه در 59 درجه و 9 ثانیه طول جغرافیایی و 36 درجه و 18 ثانیه عرض جغرافیایی در ارتفاع 1960 متری از سطح دریا قرار گرفته است.سرچشمه این رودخانه در ارتفاعات زشک بوده و تعداد زیادی چشمه و 2 رشته قنات آب این رودخانه را تامین مینمایند.سطح حوزه آبریز آن حدود 62 کیلومتر مربع میباشد. رودخانه زشک که از کنار شهر می گذرد از بلندی های کوه زنبورگاه سرچشمه می گیرد و در مسیر راه مناطق زشک ، ابرده ، شاندیز ، سرآسیاب و سوران را آبیاری و بلاخره در دشت مشهد به رودخانه کشف رود می ریزد. این رودخانه درست از میان لایه های رسوبی می گذرد. اخیراً بر روی این رودخانه جهت عبور از شهر شاندیز به زمین های سمت جنوب شرق یک پل در حال احداث است که مراحل پایانی را پشت سر می گذارد.
زشک از رودخانه های دایمی و مستقل حوضه آبریز قره قوم که در جنوب غرب شهر شاندیز جریان دارد و از به هم پیوستن دو رودخانه کوچک و بزرگ در آبادی زشک واقع در 17 کیلومتری غرب مرکز بخش طرقبه از توابع شهرستان مشهد سرچشمه می گیرد. آبادی های زشک ، ابرده ، خادر و ارچنگ و شهر شاندیز را مشروب ساخته و در نهایت در سطح دشت پخش می شود. منبع تغذیه رودخانه ، نزولات جوی و چشمه سارها بوده و در جهت جنوب غرب به شمال شرق جریان دارد.
طول رودخانه 20 کیلومتر ، شیب متوسط بستر آن 2 درصد و در مناطق سولفاته و بی کربناته در سازندهای سیلیکاته جریان دارد. میانگین دبی سالانه ی رودخانه بین سال های 61 – 1355 در ایستگاه سرآسیاب شاندیز( 13 59-20 36 و ارتفاع 1750 متر ) 1/5 میلیون متر مکعب بوده است.(سیلاب)
(ماخذ:پایان نامه کارشناسی ارشد توان سنجی مناطق روستایی –تکتم پیروز)
جدول() حجم آب سالیانه زشک و شاندیز (1352-1362)
1362 1361 1360 1358 1357 1356 1355 1354 1353 1352 سال
18.6 31.8 15.9 24.3 18.5 36.2 - 40.6 7.4 22.4 حجم آب
(ماخذ: نقش قنوات در توسعه کشاورزی دهستان شاندیز-زهرا کهرباییان)
شهر در قسمت جنوب به رودخانه محدود میشود.
4-2-2-3گسل
دامنه های شمالی بینالود ازجمله مناطقی هستند که در معرض گسل خوردگی های متعددی قرار گرفته اند که مجموعاً به صورت سیستمی و مرکب امر توازن نیروهای درونی را با قشر خارجی زمین به عهده داشته اند. با نگاهی به نیمرخ های زمین شناسی ناحیه به خوبی می توان اثرات عملکرد گسل ها را در توقف و شروع رسوب گذاری ها و به دنبال آن تنوع لیتولوژیک ناشی از فعالیت آن ها را مشاهده نمود. گسل سنگ بست – شاندیز از شکستگی های معروف منطقه می باشد که با حرکات خود در طول زمان توانسته است آثار فوق را در شهر بر جای بگذارد.(30% اطراف آیا این گسل هست)
4-2-3-2-1گسل شاندیز- سنگ بست
گسل شاندیز با راستای شمال باختری –جنوب خاوری در پای رشته کوه بینالود قرار داشته و از 15 کیلومتری باختر مشهد میگذرد. گسل شاندیز گسله ای تک نبوده بلکه به شکل یک پهنه ی گسل به پهنای 3 کیلومتر است.
این گسل یکی از عمده ترین گسل های موجود در قسمت شمالی ارتفاعات بینالود است و گستره ای به طول تقریبی 50 کیلومتر از جنوب غرب تا شمال غرب امتداد دارد.که مجموعه های توربیدیتی همراه آن را از زون بینالود جدا می کند. این گسل تراستی با جهت راندگی از شمال ، شمال شرق به جنوب ، جنوب غرب می باشد. سن این گسل پس از رسوب گذاری ژورائیک و قبل از تشکیل رسوبات کنگلومرائی کرتاسه می باشد. .( ماخذ: گزارش بررسی اثرات توسعه زیست محیطی شهرستان مشهد- سازمان حفاظت محیط زیست )
4-2-2-3گسل
دامنه های شمالی بینالود ازجمله مناطقی هستند که در معرض گسل خوردگی های متعددی قرار گرفته اند که مجموعاً به صورت سیستمی و مرکب امر توازن نیروهای درونی را با قشر خارجی زمین به عهده داشته اند. با نگاهی به نیمرخ های زمین شناسی ناحیه به خوبی می توان اثرات عملکرد گسل ها را در توقف و شروع رسوب گذاری ها و به دنبال آن تنوع لیتولوژیک ناشی از فعالیت آن ها را مشاهده نمود. گسل سنگ بست – شاندیز از شکستگی های معروف منطقه می باشد که با حرکات خود در طول زمان توانسته است آثار فوق را در شهر بر جای بگذارد.
4-2-3-2-1گسل شاندیز- سنگ بست
گسل شاندیز با راستای شمال باختری –جنوب خاوری در پای رشته کوه بینالود قرار داشته و از 15 کیلومتری باختر مشهد میگذرد. گسل شاندیز گسله ای تک نبوده بلکه به شکل یک پهنه ی گسل به پهنای 3 کیلومتر است.
این گسل یکی از عمده ترین گسل های موجود در قسمت شمالی ارتفاعات بینالود است و گستره ای به طول تقریبی 50 کیلومتر از جنوب غرب تا شمال غرب امتداد دارد.که مجموعه های توربیدیتی همراه آن را از زون بینالود جدا می کند. این گسل تراستی با جهت راندگی از شمال ، شمال شرق به جنوب ، جنوب غرب می باشد. سن این گسل پس از رسوب گذاری ژورائیک و قبل از تشکیل رسوبات کنگلومرائی کرتاسه می باشد. .( ماخذ: گزارش بررسی اثرات توسعه زیست محیطی شهرستان مشهد- سازمان حفاظت محیط زیست )
سیستم گسل شاندیز
درازی این پهنه 77 کیلومتر است. پهنه ی گسل شاندیز در بخش میانی خود دارای شیب به سوی جنوب باختری است و سبب رانده شدن فیلیت های مشهد (از سوی جنوب باختری ) بر روی ماسه سنگ و شیل و کنگلومرا ژوراسیک (در شمال خاوری) شده است. گسل شاندیز در بخشهای شمال باختری و جنوب خاوری خود مرز میان کوه (در جنوب باختری) و دشت (در شمال خاوری ) را تشکیل داده و رسوبات آبرفتی را بریده است. پهنه ی گسل شاندیز با خطواره مغناطیسی همخوانی دارد. این پیوند ممکن است نشان دهنده ی ژرف و بنیای بودن این گسل باشد.
(ماخذ:پارسوماش)
4-2-3 وضعیت زمین شناسی ( خاک و تنوع آن ، زلزله و پوشش گیاهی)
شهر شاندیز از نظر زمین شناسی در سازند شمشک قرار گرفته است. رسوبات سازند شمشک در هر دو ناحیه ( ایران مرکزی و البرز ) و در ناحیه رشته کوه های بینالود پیامد فرسایشی است که در برآمدگی های مذبور رخ می دهد. وجود آثار گیاهی و ذخائر بزرگ ذغال سنگ و شواهد دیگر نظیر سنگ شناسی و ساختمان های رسوبی نشان می دهد که محیط رسوبی سازند شمشک یک حوضه رسوبی قاره ای گسترده در منطقه ای نزدیک به خط استوا بوده است. (Assereto 1966) پس از آرامش نسبی و فرسایش زمین های بالا آمده یک رژیم رسوب گذاری کربناته در ژوراسیک میانی بر قسمتی از البرز و ایران مرکزی و بینالود ( رسوبات غرب رشته کوه های بینالود ) حاکم می شود و تا پایان کرتاسه ادامه دارد.
(ماخذ:بررسی فلورچینه شناسی سازند شمشک در شاندیز-محمد خاتونی ملا یوسفی)
4-2-3-1 خاک
4-2-3-1 خاک
خاک به عنوان زمینه توسعه طرح های فضای سبز،اهمیت ویژه ای دارد.
ماخذ:طرح گردشگری منطقه طرقبه و شاندیز(مقیاس میانی)فصل اول صفحه 1-14بافت شهر
این اراضی دارای شیب2 تا 4 درصد بوده و دارای خاک های کم عمق تا نسبتا عمیق با بافت سبک تا متوسط بر روی سنگریزه و بعضا مطبق از ردوه ریگوسل آهکی ،یرموسل گچی و آهکی و ریگوسل و یرموسل می باشد.در این اراضی تعدادی انشعابات مسیل ها به همراه خاک های عمیق سنگریزه دار دیده می شود.
از نظر وضعیت خاک شناسی بیشتر اراضی این شهر به صورت سنگلاخی بوده و غالبا از عمق کمتری برخوردار میباشند.و حاصل خیزترین نوع خاکهای این منطقه خاکهای آبرفتی جوان تراسهای حواشی رودخانه ها و سیلاب میباشند. که عمده ترین قسمتهای تمرکز مزارع آبی و باغات بخصوص بر روی آنها قرار دارند.(پایان نامه تکتم پیروز)
با توجه به تقسیمات توپوگرافی وضعیت خاک و پوشش گیاهی این شهر به صورت زیر میباشد:
1)در اراضی کوهستانی مرتفع وضعیت خاک به صورت سنگی بدون خاک و خاک خیلی کم عمق و سنگ لاخی در بعضی نقاط میباشد. و متشکل از سنگهای دگرگونی و رسوبی است.
2) در اراضی تپه ای وضعیت خاک به صورت بیرون زدگی های سنگی و خاک خیلی کم عمق تا نیمه عمیق و سنگ ریزه دار میباشد که بر روی مواد آهکی و مارنی قرار گرفته است.
3)در اراضی فلات و تراس ها(خاک های نیمه عمیق با بافت متوسط تا سنگین همواره با تجمع مواد آهکی در لایه های زیرین بر روی مواد رسی و سنگ ریزه ای است اراضی این ناحیه خاکی با عمق کم به رنگ قهوهای تیره میباشد.
4)در اراضی آبرفتی شکل و سنگ ریزه دار بودن منابع خاک به دو دسته تقسیم میگردند:
1- خاکهایی کم عمق تا نیمه عمیق و سنگ ریزه دار با بافت متوسط بر روی سنگریزه های ریز و درشت قرار دارد و به رنگ قهوه ای مایل به زرد تیره با بافت لوحی با ذرات سنگریزه ای.
2- خاکهای این واحد اراضی که عمیق تا نیمه عمیق و سنگریزه دار با بافت متوسط بر روی سنگریزه های ریز و درشت میباشد.خاک این ناحیه به رنگ قهوه ای تیره با بافت لوحی است که بر روی طبقه ای از ژیپس قرار گرفته است.از مشخصات این واحد اراضی آبرفتی وجود شبکه های زه کشی آبی فراوان است.(ماخذ:طرح هادی-ص15)
4-2-3-1-1 جنس سنگ
رشته کوه بینالود در طول شکل گیری خود بارها تحت پیشروی و پسروی آب ها قرار گرفته و به دنبال آن شرایط سنگ شناسی متفاوتی را به خود دیده است. بر اثر فعالیت گسل ها حوضه های رسوبی متعددی در عرصه بینالود شکل می گرفته که مجموعاً باعث تنوع در جنس سنگ ها گردیده است.لیتولوژی و جنس سنگ ها در قالب مقاومت در برابر نیروهای درونی و بیرونی به صورت های مختلفی رفتار نموده اند. در بعضی از موارد بر اثر فشارها در نزد سنگ های یکپارچه شکاف های متعدد ظاهر و سبب تشکیل رخساره های متنوعی در دیواره ها گردیده اند و یا به صورت واریزهایی در پای دامنه ارتفاعات ظاهر گشته اند.
(ماخذ:بررسی فلورچینه شناسی سازند شمشک در شاندیز-محمد خاتونی ملا یوسفی)
شهر شاندیز در حاشیه شمالی زون بینالود واقع شده است که سنگهای تشکیل دهنده آن عمدتا عبارتند از: سنگ های آذرین(شامل التوامانیک،گرانو،دیورت،تونالیت) تشکیل دهنده آن عبارتند از فیلیت ها که نواحی کوهستانی شاندیز را پوشانده اند.شیل های اسلیتی و کنگلومرای ژوراسیک که در حول و حوش گسل رانده شده سنگ بست-شاندیز مشاهده میشود.کنگومرای نئوژن این سازند حول و حوش شهر شاندیز را پوشانده است.رسوبات کواترنری این رسوبات که بیشتر شامل رسوبات مخروط افکنه ای و واریزه ایی می باشد.عمدتا در اثر فرسایش سازند های زون بینالود ایجاد شده است و بیشتر بخشهای سطح آن را پوشانده است.و رسوبات رودخانه ای که جنس آن عمدتا از فیلیتها بوده و در بستر و حواشی رودخانه مشاهده می شوند.
در منطقه مورد بحث سازند های متنوعی به چشم میخورد که این سازند های از قدیم به جدید عبارتند از:
1-فیلیت ها 2-شیل های اسلیتی 3-کنگومرای ژوراسیک 4-کنگومرای نئون 5-رسوبات کواترنری (طرح هادی شهر شاندیز12)
4-2-3-2 زلزله
احتمال دارد پهنه گسل شاندیز (و یا همراه با گسل کشف رود) در رویداد زمین لرزه 30 ژوئیه 1673 مشهد نقشی داشته باشد. قرار گرفتن مرکز زمین لرزه های1/5/1977 و17/8/1977 و 4/1/1983 در نزدیکی گسل شاندیز ممکن است گویای جنبش ضعیف این گسل در سده 20 باشد.(پارسوماش)
بررسی پهنه بندی خطر زلزله
آنچه که مهم است این است که بر اساس مدارک و شواهد موجود تا کنون هیچ زمین لرزه ای که باعث خرابی در این منطقه شود وجود نداشته است و پیش بینی می شود با توجه به موقعیت کوهستانی و تکتوتیکی منطقه از این جهت خطری منطقه را تهدید ننماید. اما با توجه به نقشه پهنه بندی هم شتاب منطقه مورد مطالعه نشان میدهد که اگر 10% احتمال وقوع در 50 سال را در نظر بگیریم منطقه شاندیز (7000 هکتار ) با در نظر گرفتن درصد شتاب ثقل در محدوده خطر بالا (32 تا 36% شتاب ثقل )و خطر بسیار بالا (40 تا 44 % شتاب ثقل)قرار می گیرند(ماخذ:پارسوماش).
4-2-3-3 پوشش گیاهی:
با توجه به توپوگرافی وضعیت پوشش گیاهی به شرح زیر میباشد:
1)در ارضی کوهستانی مرتفع وضعیت پوشش گیاهی اندک و اراضی لخت با پوشش گیاهی پراکنده و منقطع میباشد.
2) در اراضی تپه ای وضعیت پوشش اندک و چراگاه اتفاقی وجود دارد.
3) در اراضی فلات و تراسها گیاهان استپی به مقدار فراوان دیده میشود.
4) در اراضی آبرفتی شکل و سنگریزه دار بودن پوشش گیاهی، استپی به صورت متوسط دیده میشود.گیاهان استپی هم چون تلخه –گون- و خار شتر،جار و سفید... میباشند.(طرح هادی-ص15)
پوشش گیاهی شاندیز عمدتاً به صورت مرتع است که باغات میوه و جنگل های طبیعی در نقاط کوهستانی و کوهپایه ای آن موجود است.
پوشش گیاهی دامنه ها و کوه های آن را گیاهان طبیعی خار و بعضاً درختچه های بادام تشکیل می دهند و در دره ها ، کوهپایه ها و باغات و دشت شاندیز را درختان متنوع میوه و ... پوشانده اند.
( مهدی بذری ، شهرداری شاندیز)
در کل پوشش گیاهی شاندیز از نوع مراتع متوسط بوده و گیاهانی نظیر تاتوره کاسه سنگ ، سماق ، جامعه گیاهی Artemisia Sievri & Asrtaganus sp و ... وجود دارد.
4-2-4 منابع آب(منابع تامین کننده آب شهر و آبهای زیر زمینی به منظور رسیدن به نقاط تعادلی)
منبع تأمین آب فعلی شهر شاندیز منحصر به آب های زیر زمینی می باشد.
1-4-2-4 چاه ها:
چاه های تامین کننده شهر شاندیز شامل سه حلقه چاه عمیق است که دو حلقه آن از سال های قبل موجود بوده و بهسازی گردیده و یک حلقه چاه دیگر آن حفر شده و در حال تجهیز و برق رسانی است.
وضعیت دبی عمق(متر) چاه شماره
در مدار 20 175 1
در مدار 25 185 2
تجهیز نشده است 30 190 3
جدول شماره ( ) – چاه های شهر شاندیز و دبی آن ها
نام چاه W1 W2 W3 جمع دبی چاه ها
(Lit/s)
دبی
(Lit/s) 5/7 17 25 5/49
با توجه به پیوستن خادر و ارچنگ به شهر شاندیز می توان تعداد قنات و چاه این دو را اضافه کرد. روستای خادر دارای 9 رشته قنات و 7 حلقه چاه نیمه عمیق می باشد که در مسیر رودخانه زشک احداث گردیده است و توسط آب نهرهای شاندیز تغذیه می شوندو در تابستان میزان آبدهی کلیه آن ها کاهش می یابد.
در ارچنگ رودخانه های زشک و کنگ حقلبه ای ندارند و تنها زهآب آن ها و قنوات و چاه هایی که در مسیر هر دو رودخانه حفر نموده اند استفاده می نماید.
آب شرب شاندیز از یک دهنه چشمه با دبی 18 لیتر در ثانیه و 2 حلقه چاه عمیق با دبی 15 لیتر در ثانیه تأمین می گردد.آب های استحصال شده از طریق دو منبع ذخیره آب جمعاً به ظرفیت 400 متر مکعب و 12500 متر خط انتقال آب به واحدهای مسکونی و تجاری و دولتی و غیره صورت می گیرد.
چشمه تأمین کننده آب شرب شهر در جنوب غربی و در حاشیه رودخانه واقع شده است. آب این چشمه از کیفیت بالائی برخوردار است اما به دلیل اینکه ایجاد چشمه در پائین است زه آب باغات با آب چشمه مخلوط شده و ان را آلوده می کندکه بایستی برای رفع آن اقدام گردد.
دو حلقه چاه تأمین کننده آب شرب شهر که در شمال شهر واقع شده اند نیز توسط کودهای شیمیایی که برای زمین های زراعی استفاده می شود و توسط آب هایی که به منظور آبیاری مزارع به سفره های آب های زیرزمینی نفوذ می نماید آلوده گردیده است
2-4-2-4 قنوات:
در شهر شاندیز دو قنات موجود است که یکی به چشمه سلیمان و دیگری به چهل دختر معروف است .قنات چشمه سلیمان در سال های اخیر تقریبا خشک شده و فاقد آبدهی است.ولی قنات چهل دختر در فصل های خاصی از سال دارای آبدهی قابل توجهی است. این قنات در مجاور رودخانه شاندیز واقع است و دبی آن در فصول مختلف بین 5 تا 25 لیتر در ثانیه است.
4-2-6 ویژگی های هواشناسی ( حرارت ، رطوبت ، باد و ...) در صورت وجود برای شهر:
بر اساس سیستم دو مارتن اقلیم شاندیز از نوع نیمه خشک و طبق طبقه بندی کوپن اقلیم این ناحیه معتدل و نیمه خشک می باشد. برای تعیین اقلیم شهر شاندیز از آمار 40 ساله مربوط به سال های 2007-1977 میلادی ایستگاه مشهد استفاده شده است که در زیر به بررسی وضعیت اقلیمی این منطقه می پردازیم :
4-2-6-1درجه حرارت:
شاندیز از نظر وضعیت حرارتی ، دارای میانگین درجه حرارت 8/10 درجه سانتی گراد می باشد که درجه حرارت آن در گرمترین (تیرماه) و سردترین (بهمن ماه) روزهای سال بین 9/21 تا 1- متغیر است. همچنین حداکثر مطلق درجه حرارت ثبت شده در طول 10 سال 9/21 درجه سانتی گراد در ماه بوده و حداقل مطلق درجه حرارت ثبت شده در طول 10 سال 1- درجه سانتی گراد می باشد. که این مسئله نشان دهنده دامنه بالای تغییرات حرارتی شهر شاندیز می باشد که از ویژگی های اقلیمی نواحی خشک و نیمه خشک است. (طرح هادی شاندیز)
دمای متوسط درجه حرارت در طی این دوره آماری 2007 – 1977 میلادی ، 8/13 درجه ساتنیگراد و متوسط اختلاف دمای شب و روز در ماه های مختلف سال بین 12 – 16 درجه سانتیگراد است . اختلاف میانگین درجه حرارت در سردترین ماه و گرمترین ماه 9/24 درجه سانتیگراد می باشد.
به دلیل اختلاف ارتفاع شاندیز و مشهد طبیعتا اختلاف درجه حرارت نیز بین دو منطقه مذکور وجود خواهد داشت . که 3.8- همانطور که بیان شد معدل درجه حرارت شاندیز از معدل درجه حرارت روزانه مشهد پایین تر است.(طرح هادی شاندیز.ص9)
متوسط دمای سالانه شهر شاندیز منطبق با ایستگاه سینوپتیک گلمکان 6/13 درجه سانتیگراد به دست آمده است.
رطوبت:
میانگین رطوبت نسبی در دوره آماری2007-1977 این ایستگاه 56 درصد و میانگین حداقل و حداکثر سالیانه آن به ترتیب 37 و 75 درصد گزا