لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 5
آموزش زیست شناسی در هزاره سوم
ترجمه و تالیف: علی قلیان اول انتشار ونقل با ذکر نام مولف و اجازه رسمی آزاد است
آموزش زیست شناسی :چالش قرن 21مقدمه :بطور کلی گفته می شود ، آموزش و پرورش به منزله میدانی است که در آن نوع بشر در سایه توسعه، انتقال وترکیب اطلاعات به منظور غنی سازی فرهنگ وتشکیل یک سیستم بهم بافته دانش در همه زمینه های علمی ، هنری ، ارزشی و دینی سود می برد. در گزارشی با عنوان" آموزش و پرورش گنج پنهان درون " که در سال 1996 توسط Jacques Delors رئیس کمیسیون اروپایی یونسکو وهمکارانش منتشر شد، اعلام گردید که آموزش و پرورش باید به عنوان اولویت اول در دستور کار تمام ملل جهان قرار گیرد . د رواقع اولویت دادن به آموزش و پرورش یعنی مقدم دانستن اینکه شهروندان چگونه بودن را بیاموزند ، فرایندی که طی آن یادمی گیرند تا بدانند ، بکار گیرند وبه کمک آن با هم زندگی کنند . فعالیت های آموزشی اکنون بخش بزرگی از مشاغل هر جامعه انسانی را تشکیل می دهد . آموزش های مدرسه ای ،اشتغال تمام وقت ایجاد می کند . این مشاغل یعنی دانش آموز بودن و معلم بودن بخش بزرگی از مشاغل جوامع را تشکیل داده است (بیش از 1 میلیارد دانش آموز و 20 میلیون معلم در سال 1992) و به طور متوسط یک چهارم عمر هر انسان را در بر می گیرد .از طرفی به شکل فزاینده نوعی آموزش های برون مدرسه ای نیز در سرتاسر زندگی انسان امروز در حال تشکیل است . از دیدگاه اقتصادی هزینه های جهانی آموزش و پرورش مدرسه ای در سال 1996در مجموع و به طور تقریبی 1200000000000 دلار امریکا بوده است که با 5.1 در صد در آمد ناخالص جهان برابری می کند .( در کشور ما ایران برابر آماری که در شهریور سال 1384منتشر شد نزدیک به 9.2 درصد از درآمد ناخالص کشور صرف آموزش و پرورش می شود . که از متوسط جهان بالاتر است .این بودجه هنگفت که حجم عظیم سرمایه گذاری برخی کشور ها را در آموزش و پرورش جهان نشان می دهد هنوزهم برای پوشش دادن نیازهای واقعی جهان کافی نیست !در خلال دهه 1990 و به موازات نزدیک شدن به سال 2000گروهها و سازمانهای متعددی از ملیت ها و حکومت های مختلف با شرکت در همایش های بین المللی تلاش کردند تا موفقیت ها و شکست های بدست آمده در قرن بیستم را در زمینه آموزش وپرورش انسان تجزیه وتحلیل نموده وضمن جمع آوری روشهای سودمند تعلیم وتربیت در قرن بیستم ، چالش های جدی و کلیدی که نوع بشر در شروع هزاره جدید با آنها مواجه خواهد بود را تعیین نمایند.اولین نمونه از این گردهمایی ها در سال 1992 با عنوان: "همایش جهانی محیط زیست و توسعه" در ریو دوژانیروبرگزار شد و در سال 1994 با کنفرانس جهانی جمعیت در کاریو Cairo ادامه یافت .بعدا در 1998 کنفرانس جهانی آموزش و پرورش برتر در پاریس و در1999کنفرانس جهانی علوم در بوداپست در همین راستا گشایش یافت .نتیجه همه این گردهمایی ها این شد که یک وفاق جهانی بر سر نقش سه عنصر:1) آموزش و پرورش ،2) علوم و فن آوری به عنوان محرک اولیه و 3) فاکتور اساسی رشد وتوسعه حاصل شود .تاریخچه اخیر جوامع انسانی نشان می دهد که چگونه پیشرفت های علمی و تکنولوژیک به طور جهشی به پیشرفت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کمک کرده است . در قرن نوزدهم پیشرفتهای فیزیک ، شیمی و مهندسی به انقلاب صنعتی منجر گردید . در قرن بیستم پیشرفت در زمینه علوم کشاورزی ، فیزیولوژی ، ژنتیک و پرورش گیاهان و حیوانات زمینه را برای بروز انقلاب کشاورزی (انقلاب سبز)فراهم کرد .دانش جدید در زمینه علوم میکروبیولوژی ، ایمونولوژی ، پزشکی و داروسازی تلفات بیماری را کاهش و امید به زندگی در انسان را افزایش داد .کشف ساخت و کار DNA آتش انقلاب بیولوژیک را بر افروخت که همچنان در طول قرن بیست ویکم نیز ادامه و گسترش خواهد یافت . رمز گشایی کد ها یا الفبای ژنتیک که نشانگر گامی اساسی در تلاش انسان برای قرائت کتاب حیات است ، پیچیدگی سیستم های بیولوژیک (مولکولها ، سلولها ، موجودات زنده و اکوسیستم ها) را حل کرد و یکپارچگی و پیوستگی حیات را در عین تنوع اشکال زنده به ما نشان داد . پیشرفت در زمینه علوم زیستی نه تنها موجبات درک روند های تکاملی وشناخت مسیر هایی که ما را به جهان کنونی رسانده فراهم می سازد ، بلکه به نوع بشر قدرت می بخشد تا به طور موثر این دوره تکامل زیستی واز جمله خود را اصلاح و تقویت کند .همچون سایر رشته های علمی دیگر ، علوم زیستی نیز بخشی از فرهنگ کلی انسان را می سازد که معرف ویژگی تکاملی خاص گونه همو ساپینس است و خط مرزی پررنگی با دیگر گونه های پریمات ترسیم می کند.به هر حال ، در حالیکه ویژگی های بیولوژیکی در سیر نسلها از طریق تولید مثل منتقل شده اند و از طریق فرایندهای جهشی اصلاح گردیده و تغییر یافته اند ، ویژگی های فرهنگی ( اعم از ارزشها و دانش ها)هم جنبه ارثی دارند و هم البته از طریق آموزش و پرورش یعنی اثرات یادگیری، تربیت و فرایندهای پژوهشی(نوآوری های علمی و تکنیکی) اصلاح شده اند .در بین همه این فرایندها ، آموزش زیست شناسی برای اصلاح و تقویت فرهنگی یعنی آموزش برای زندگی ، مرحله محوری را تشکیل می دهد.دانش جدید زیست شناسی در خلال نیمه دوم قرن بیستم ، پیشرفتهای بسیار مهم و با ارزشی در علوم کاربردی و پایه وابسته به زیست شناسی حاصل گردید که خود به طور ضمنی همه جنبه های زندگی انسان و جامعه را تحت تاثیر قرار داد . در سطوح میکروسکپی ، توسعه یافتگی و استفاده از تکنیک های پیچیده زیست شناسی مولکولی منجر به تحولی شگرف و ظهور رشته های جدید همچون زیست شناسی مولکولی ، ژنتیک مولکولی ، تکامل مولکولی و ژنومیک گردید . پیشرفت های عظیمی در فهم ما از تولید مثل جانوران و گیاهان و رشد و نمو جنینی آنها و به دیگر سخن از فرایند های تکاملی بدست آمد . در سطوح ماکروسکوپی ، گسترش مفاهیم جدید ، رویکردها و فن آوری های نو واستفاده از مدل سازی ، مشاهدات از راه دور و دانش انفور ماتیک (اطلاع رسانی ) ، سبب بروز تحولات شگرفی در دانش بوم شناسی ظهور زیر رشته هایی از علم اکولوژی همچون : اکولوژی عملکردی( Functional Ecology) اکولوژی نمایه ای( Landscape Ecology)اکولوژی زیست کره ] Global (Biosphere) Ecology [وشبکه های اکولوژیک گردید . همچنین ، علوم زیستی شاهد ظهور برخی حوزه های علمی بین رشته ای مثل تنوع زیستی (Bio-diversity)، پیچیدگی زیستی(bio-complexity) و زیست شناسی کل نگر (integrative biology)نیز بو د.مسائل جدیددر فراخوان جهانی محیط و توسعه که در شهر ریو دوژانیروی برزیل در سال 1992برگزار شد ، مفهوم وفرمول بندی جدیدی از مسائل جهانی ظهور کرد و دید چند پاره و متکثر سنتی در خصوص مسائلی که جوامع انسانی(فردی یا جمعی ) با آنها رودررو بود را تغییر داد . اکنون راجع به ارتباط و پیوستگی بین مسایلی که بر سلامت ، غذا و محیط انسان اثر دارند بین مسائل مربوط به کشاورزی وخاک ، ماهیگیری و آبزی پروری ، صنایع داروسازی و بیو تکنولوژی ، مسائل مربوط به آلودگی محیط ( اعم از فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی) و بعلاوه مسائل مربوط به حفاظت و مدیریت منابع زیستی (شامل قطع درختان جنگلی ، کویر زدایی، شور شدن خاکها و از دست رفتن تنوع زیستی و غیره) درک بهتری وجود دارد .مساله جدیدی که در خلال نشست ریودوژانیروی برزیل در 1992 ظهور کرد ، بر پایه سه عامل شامل تــنوع زیستی ، تغییرات جهانی وتوسعه متوازن (sustainable development.) استواراست .اگاهی از بیودایورسیتی یا تنوع زیستی در سه سطح از سازمان زیست شناختی، یعنی سطح ژنتیکی ، سطح موجود زنده و سطح بوم شناختی (di Castri & Younès, 1996),)fvhd فهم بهتر موضوعاتی همچون خاستگاه تنوع زیستی، حفاظت و تغییرات تنوع زیستی در مقیاس زمان ومکان، عملکرد اکوسیستم تنوع زیستی و بسیاری از سرویس های پنهان اکولوژیکی که به افراد بشر کمک می نماید ، همچنین برای صیانت و مدیریت تنوع زیستی سیستم آب های سطحی دریای و زیر زمینی و راهنما یی برای چگونگی بازگردانی اکوسیستم های ضعیف شده و در حال نابودی ضرورت دارد و این ضرورت خوشبختانه د رحال رشد است ودر زندگی انسان امروز تبدیل به یک فرهنگ می شود.موضوع مهم دوم ، تغییرات جهانی و پدیده های جهانی است ، که در سطوح زیست محیطی ، اقتصادی و ارتباطی-اطلاعاتی باید مورد توجه قرار گیرد . مسائل و مشکلات جمعیت مرزهای سیاسی بین کشورها را نمی شناسد به عنوان مثال گرم شدن هوا و سوراخ شدن لایه ازون بر تمام زیست کره تاثیر می گزارد .برای مواجهه با این مسایل باید ائتلاف بزرگ جهانی بوجود آید و تمام ملل دست در دست هم نهند تا موفقیت حاصل شود .سومین و آخرین موضوع ، رشد و توسعه متوازن است . این مفهوم جدید ، در حین همایش زمین در ریودوژانیرو شکل گرفت وهدف آن بیان و لزوم پیوستگی و یکپارچگی ملل در دو مقیاس زمانی و مکانی است . درمقیاس جغرافیایی( زمینی) این اصطلاح به معنی پیوستگی بین جنوب و شمال ، بین کشورهای توسعه یافته و مرفه و کشورهای فقیر و در حال توسعه جهان سوم است ودر مقیاس زمانی گویای پیوستگی انسان امروز با نسل های آینده است .اگر می خواهیم در کارامدی اقتصادی(economically efficient) عدالت اجتماعی(socially equitable) وتوسعه متوازن (sustainable development) موفق باشیم، مواجهه با این چالشها و پرداختن به پژوهش ، تربیت و آموزش علوم بویژه زیست شناسی ، پیش شرطهای لازم هستند.مفاهیم جدید آموزشی وپرورشی و رویکرد ها:اهداف ، حیطه ها و محتوای آموزش زیست شناسی بسته به نوع جمعیت و گروههای طراح ومجری متفاوت است . آموزش زیست شناسی باید ثمرات مختلف برای افراد مختلف به همراه داشته باشد . 1)برای پژوهشگران علم زیست شناسی معنی آموزش یعنی تحصیل دانش ، اطلاعات و تکنیک های علمی که برای اجرای پروژه های پژوهشی لازمند .2)برای مروجین ، مهندسین و متخصصین در بسیاری از حیطه ها همچون کشاورزی ، بهداشت ، صنعت ، بیوتکنولوژی و محیط زیست ، آموزش زیست شناسی باید شالوده زیست شناختی لازم که حیطه تخصصی مربوطه بر آن بنا می شود را فراهم نماید . 3)برای مردم عامی و افرادی که در رشته های غیر مرتبط با زیست شناسی تحصیل می کنند ، چه در مدارس ابتدایی و راهنمایی و چه در مدارس متوسطه هدف اصلی آموزش زیست شناسی باید تربیت شهروندانی واجد سواد زیست شناسی باشد . در جامعه اسلامی ایران که محور اصلی تربیت، معرفت پروردگار و خداشناسی است باید مهمترین محور فرعی آموزش زیست شناسی باشد تا بدان وسیله هم سوالاتی در ذهن دانش آموزان جوانه زند و هم به مسیر دریافت پاسخ و زندگی اجتماعی درست هدایت شوند . اگر چه که محور اصلی آموزش ما معرفت الهی است اما بدلایل روانشاختی و ویژگیهای ملموس حیات و به منظور درک پیچیدگی آفرینش گاه باید آموزش زیست شناسی بر خداشناسی نیز مقدم باشد در این صورت آموزش زیست شناسی مقدمه ای بر خداشناسی خواهد بود . به شرط رعایت تقدم ،زیست شناسی در آموزشهای عمومی سبب می شود تا پس از نیل به اهداف مستقیم آموزشی ، فرد برای ورود مسئولانه به به صحنه مشارکت وزندگی اجتماعی آماده شود .تنوع این اهداف برای آموزش زیست شناسی همانا رسالت اجتماعی این ماده درسی که عبارت است از بازتولید دانش توسط پژوهشگران ، کاربست آن بوسیله متخصصین و کمک به ساخت و بهبود فرهنگ جامعه را آشکار می سازد. از این رو ضروری است چالش های جدی آموزش زیست شناسی در قرن حاضر راشناسایی نماییم و با توجه به نوع مسائل و مشکلات جدید و دانش نوین زیست شناسی و همچنین با در نظر داشتن ابعاد اجتماعی علوم زیستی ویافته های جدید پژوهشگران در باره جریانهای آموزشی و نظریات یادگیری چاره کار را فراهم آوریم .زیست شناسی ، روانشناسی و علوم شناختی دانشهای مولدی هستند که به ما نشان می دهند، مغز انسان چگونه یاد می گیرد و نیز راهکار هایی برای تاثیر گذاری بر جریان یادگیری انسانها معرفی می نمایند . در مطالعه کامل و فراگیرنظریه یادگیری که در سال 1998 انجام شد ، گیوردانو (Giordano) توضیح می دهد که یادگیری با گذر از یک روند سازه زدایی (deconstruction) بهتر وعمقی تر است.سه دیدگاه کلی در باره آموزش و یادگیری وجود دارد :1) دیدگاه آموزش انفعالی که یک جریان آموزشی قدیمی است و در آن معلمین دانش خود را به شاگردان منتقل می کنند . بر اساس این دیدگاه معلم یک کوزه پر آب و شاگرد یک لیوان خالی است .2) دیدگاههای رفتار گرا (behaviorist) و ساخت گرا (constructivist) که در آن معلمان به شاگردان کمک می کنند تا دانش آنها از ساده به مشکل و از جزء به کل شکل گیرد.3) و بالاخره ظهور و طرح دیدگاه فعال تر و جدید ، که به آن وسیله باز سازی دانش از یک مرحله ضروری تخریب به نام سازه زدایی(deconstruction) عبور می کند(یعنی جریانی که بوسیله آن با زدایش تصورات قبلی فراگیران، تولید دانش بوسیله خود فراگیران صورت می گیرد ) . این دیدگاه به دانش آموزان به عنوان دانشمندان کوچک می نگرد که برای یادگیری همچون دانشمندان علوم را باید کشف کنند اگر چه که قبلا بوسیله پیشتازان علم کشف شده است .قبول این مفهوم جدید در یادگیری ، نتیجه مهمی برای سازمانها و نهاد ها و آموزش و پرورش جامعه ، تعریف و طرز تلقی از نقش نسبی معلمان در برابر یادگیرندگان ، و همچنین ارتباط بین کسب دانش و نگرش و رفتار و توانایی فراگیران برای سازگار کردن آنها با محیطهای پیچیده و همیشه در حال تغییر دارد . توسعه مفهوم سازه زدایی( deconstructivist )ودیدگاه سازه باز زایی (reconstructivist) بسیاری از موسسات آموزشی را به قبول این روش هدایت کرده است که : " علوم بایدبه همان شیوه ای یاد گرفته شود که دانشمندان می آموزند ".دانش آموزان و دانشجویان باید به مشارکت در پروژه های پژوهشی متناسب با آنان دعوت شوند و نتایج کار آنها باید در همایش های علمی مطرح شود ودر صورت لزوم چاپ و منتشر گردد . به عنوان مثال در کنگره AAAS که در آناهیم Anaheimامریکا در سال 1999 با حضور صد ها دانشمندان جوان و دانش آموز برگزار شد نتایج کار هر یک به وسیله پوستر معرفی گردید .از دیگر نتایج مهم قبول دیدگاه سازه باززایی(reconstructivist ) در توان بالقوه عظیم آن برای تقویت اهمیت اجتماعی آموزش زیست شناسی است ، یعنی ارتباط بین آموزش علوم و نیاز های اجتماع که گسترش ابعاد اخلاقی آموزش علوم نیز خوانده می شود .ابزار های جدید آموزشی بدون شک هنوز هیچ زیست شناسی از تمامی یافته های زیست شناسی تا به امروز آگاهی ندارد . انفجار دانش علمی و تولید سریع و انباشته شدن مقادیر زیادی اطلاعات زیست شناختی که در صحت آنها هنوز تردید وجود دارد ضرورت مدیریت دانش (یعنی دانش برای دانش ) را گوشزد می کند . در واقع نقطه اعمال مدیریت دانش ،همان یادگیری است .برای سیستم های آموزشی مقدور نیست که همه حیطه های دانش را پوشش بدهند . بنا بر این لازم است دوره های تحصیلی علمی آموزشگاهی شهروندان را با توجه به نیازهای عمومی اجتماع و ضرورتهای حداقلی شهروندانی تربیت کنند که ذهنی خلاق ، پویا و طراح داشته باشند و د رکنار اعتقادات و وعلایق دینی خود نوعی تربیت وبینش علمی برای زندگی در دنیای علمی کنونی وحل مسائل جدید وامروزی داشته باشند علاوه بر این انفجار دانش علمی و فن آوری ، مفاهیم جدید و همچنین ابزار هایی برای آموزش از راه دور ودسترسی جدید به انباشته بزرگ علوم جهان وتوانایی های جدید ارتباطی بین فردی و بین گروهی را مطرح می کند.بر اساس دو رویکرد فوق این موارد نیز ضرورت دارد: 1)گسترش مکانیسم هایی برای " یادگیری در راستای خواسته های امروزی " ، درون:2) چارچوبی برای آموزش پیوسته و مداوم(life-long education) وموفقیت در این تلاش راه را برای آموزش و پرورش یک جامعه آگاه در آینده نشان خواهد داد . تربیت زیست شناختی بیشتر در محدوده مدیریت دانش خواهد بود تا تدریس سنتی وساده اطلاعات علمی . فن آوری ارتباطات واطلاعات مدرن (Information and Communication Technology (ICT) بطور فزاینده ، توسعه یافته و برای آموزش در موقعیت های مدرسه ای و خارج مدرسه ای مورد استفاده واقع می گردد . در کشور های توسعه یافته ، مواد آموزشی بیشتر با روش ICT ، استفاده از CD ویا ابزار های آموزش آن لاین در دسترس فراگیران قرار داده می شود . مدل سازی و بازیهای شبیه سازی شده در حال توسعه هستند . مزایای باب کردن ICTمتعدد است، اما به تعدادی از آنها اشاره می شود : 1) افزایش تعامل و همکاری بین افراد از یک سو و بین گروهها از سوی دیگر ، 2) دسترسی فوری به لینکهای بسیار انبوه و میلیونها صفحه وب 3) دسترسی به کتابخانه عظیم وتقریبا نامحدود جهانی ، 4) دسترسی به بانکهای اطلاعاتی و آماری منابع انسانی و پزشکی به منظور تحقیقات اپیدمیولوژیک 5) گروههای کاری دلگرم کننده ومشوق یکدیگر ،6) مهیا کردن ابزار های مناسب و خوب برای خود ارزشیابی . و دهها دستاورد دیگربا این حال توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و بویژه در آموزش زیست شناسی در کشور ما هنوز در مراحل اولیه قرار دارد . با توجه به امکانات جدیدی که این تکنولوژی در اختیار بشر گذاشته است ، قلمرو عظیمی برای اصلاح ساختار و توسعه و پژوهش به منظور تجدید نظر در عملکرد ونقش معلمین و فراگیران و تجدید نظر در ساختار مدارس ، دانشکده ها و دانشگاهها وجود دارد .مدعیان و شرکای جدید به موازات انفجار دانش علمی ، بروز مسائل جدید و شکل گیری و توسعه مفاهیم ، ابزار ها و رویکردها
دانلود مقاله آموزش زیست شناسی در هزاره سوم