چکیده :
در این نوشتار ضمن اشاراتى کوتاه به دو عنصر عقل و استدلال فلسفى و فطرت و گرایش قلبى ، به راه ساحت هاى گوناگون روانى بشر پرداخت و با بیان این که اصولا غرب در مسائل خدا شناسى عملا به عناصر روانى تکیه کرده است ، با استناد به روایات ، عناصر دخیل در راه روان شناختى را مطرح کرده است . در نهایت نیز با اشاره به سیر تکامل براهین اثبات خدا در فرهنگ اسلامى و سیر نزولى این براهین در فرهنگ غربى ، تفاوت هاى براهین را به بحث گذاشته است.
مقدمه :
گر چه راه خدا شناسى را در دو روش مطرح نموده اند : روش عقلى و استدلال فلسفى و کلامى و سپس روش دل و فطرت ; یعنى بینش عقلى و گرایش قلبى و ذاتى ، ولى شاید روا نباشد که راه ساحت هاى گوناگون روانى بشر را به عنوان عنصر سوم بکلى نا دیده بگیریم و مخصوصا نمود هاى مختلف ذکر ، یادآورى ، تحبیب و تلطیف قلوب را نسبت به اعتقادات مذهبى از قلم بیندازیم و در حقیقت طرف دیگر تثبیت ایمان و خدا باورى را در جان کسانى که خدا را در اصل منطقا یا بالفطره پذیرفته اند ، یا راه هاى زمینه ساز قبول اعتقاد منطقى یا فطرى را به فراموشى بسپاریم . بنابراین ، در این مقاله مختصر به توضیحاتى درباره این سه راه خدا شناسى و ذکر ادله اى که زیر مجموعه این سه روش مى باشند مى پردازیم :
انواع براهین اثبات خدا :
در اینجا نخست ، مهمترین انواع و اقسام براهینى را که درست یا نادرست در جهت اثبات خدا اقامه شده است ، نام مى بریم و سپس به طور اجمال به ذکر ویژگی ها و تفاوت هایى که از جهات مختلف در میان عمده ترین این براهین به چشم مى خورد مى پردازیم .
همان طورى که گفته شد ، راه خدا شناسى سه عنصر دارد : 1 - راه عقل 2 - راه دل و فطرت 3 - راه روان شناختى ، که هر یک شامل براهین مختلفى مى باشند .
الف ) راه عقل :
ادله اى که از راه عقل براى اثبات خدا ذکر کرده اند به سه قسمت عمده تقسیم مى شود :
1 - براهین وجودى :
براهین وجودى ، براهینى هستند که وجود خدا را از راه تصور خدا اثبات مى کنند . در این گونه از براهین براى اثبات خداوند به عالم واقع رجوع نمى شود بلکه اگر عالم واقع هم وجود نداشت باز هم اثبات وجود خدا ممکن مى بود ; زیرا خدا تنها موجودى است که صرف تصور او مستلزم قبول و اعتراف به وجود اوست . برهان هایى که در این مجموعه قرار دارند عبارتند از :
1 - 1 - برهان آنسلم قدیس ( 2 ) که دو تقریر دارد .
1 - 2 - برهان دکارت ( 3 )
1 - 3 - برهان مرحوم محمد حسین اصفهانى ( کمپانى ) ( 4 )
2 - برهان صدیقین :
این دسته ، براهینى هستند که از راه اصل واقعیت ، وجود خدا را اثبات مى کنند ; یعنى همین که معلوم شد واقعیتى هست اثبات مى شود که خداوند باید موجود باشد . این دسته از براهین عبارتند از :
2 - 1 - برهان صدیقین ابن سینا .
2 - 2 - برهان صدیقین ملا صدرا .
2 - 3 - برهان صدیقین سبزوارى .
2 - 4 - برهان صدیقین علامه طباطبایى .
3 - براهین جهان شناختى :
این براهین ، براهینى هستند که عمدتا از راه استناد به اصل علیت وجود خدا اثبات مى شوند . به این صورت که یکى از خصوصیات بارز جهان خارج را مبدا قرار مى دهند و اثبات مى کنند چیزى در این جهان وجود دارد که نسبت به این خصوصیت بارز ، حالت على دارد که نامش خدا مى باشد . این دسته از براهین عبارتند از : 1 - برهان حرکت 2 - برهان حدوث 3 - برهان امکان و وجوب 4 - برهان نفس 5 - برهان علیت 6 - برهان نظم 7 - برهان اخلاقى .
ب ) راه دل یا راه فطرت :
در توضیح این راه آمده است که خدا شناسى در فطرت هر آدمى نهفته است ; یعنى هر انسانى به مقتضاى خلقت و ساختمان اصلى روحى خود خدا را مى شناسد بدون این که نیازى به اکتساب و تحصیل علوم مقدماتى داشته باشد .
ج ) راه روان شناختى :
به جهت تازه بودن بحث این دسته از براهین توضیح مختصرى در مورد آن داده و نمونه هایى از آن را ذکر مى کنیم .
اصولا غرب در مسائل خدا شناسى عمدتا به عناصر روانى تکیه کرده است و در کلام اسلامى ( بویژه آثار قدما ) صرفا به باحث خشک عقلى پرداخته شده است و اگر در آثار متاخرین موضوع فطرت و خدا شناسى فطرى نیز جایگاه خود را باز یافته است ، صرفا در حد تحلیل و تفسیر بعد مذهبى انسان و بیان بینش شهودى و کشش درونى او نسبت به خداى متعال بوده است . ولى شیوه بیانى قرآن کریم یک شیوه جامع و کامل است و از هر گونه ویژگى وجودى انسان ( چه عقلى و چه فطرى و چه ساحت هاى گوناگون روانى ) در این راه بهره جسته و به گونه هاى مختلف عملا حقانیت خدا و ایمان را همواره در مراى و مسمع انسان ها قرار داده و همواره بشر ( این موجود سرکش و عاصى و سرگرم و لاهى و پا در گل و ناسى ) را به طرق مختلف تسخیر کرده و به سوى خدا رهنمون کرده است .
شامل 15 صفحه word
دانلود تحقیق تاملى در راه هاى خدا شناسى