لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 8
بررسی اهمیت و لزوم بهسازی مسیل های شهری
(باتوجه به عوامل هیدرولوژیک، زیست محیطی، قانونی، اجتماعی واقتصادی)
دکتر فرهاد خام چین مقدم ، حسین وحیدی ، صادق کاظمیان ، ادریس فرهت
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
دانشجوی کارشناسی مهندسی عمران ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ، Hossein.Vahidi@gamil.com
دانشجوی کارشناسی مهندسی عمران ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
چکیده:
امروزه با گسترش شهرها و رشد آهنگ شهر نشینی، همچنین افزایش مشکلات و معضلات ناشی از این فرایند و اهمیت یافتن مدیریت یکپارچه و توسعه متوازن، همه جانبه و پایدار شهر، بحث بهسازی زیر ساخت های موجود شهری بیش از پیش قوت یافته است.
در این راستا امر بهسازی مسیل ها به عنوان شریانی مهم و حیاتی با کاربری های متنوع برای مدیران و برنامه ریزان شهری اهمیتی دو چندان یافته است.
این مقاله بر آن است که ضمن بررسی فلسفه لزوم بهسازی مسیل های شهری، به بررسی عوامل تاثیرگذار در امر بازسازی مسیل ها با رویکرد مدیریت شهری و محوریت پاسداشت محیط زیست مسیل های شهری بپردازد.
واژه های کلیدی : مسیل ، کال ، شهری، بهسازی، محیط زیست
1- مقدمه :
در طی سالهای متمادی مسیل های شهری عموما با هدف سود رسانی به بشر و در جهت تامین آب مورد نیاز شهر ها ، جمع آوری و خروج فاضلاب شهری و صنعتی ، خروج رواناب و کاهش خسارات ناشی از سیل مورد استفاده قرار می گرفتند .تا اینکه این استفده مدام از مسیل ها به مرور سبب تخریب فیزیکی و همچنین کاهش عملکرد اکولوژیکی آنها گردید .
با ایجاد تغییرات شگرف در نوع نگرش به مسایل زیست محیطی و اهمیت یافتن این موضوع در چند دهه اخیر ، توجه به اکوسیستم های آب شیرین مسیل های شهری به موضوعی مهم در سطح جهان تبدیل گردیده است و با توجه به تخریب های فیزیکی و اکولوژیکی صورت گرفته در آن ها بحث بهسازی مسیل های شهری از اهمیت دوچندان برخوردار شده است .
با عنایت به پیچیدگی و دخالت عوامل متعدد و بعضا متضاد ، اجتماعی ، اقتصادی ، قانونی و زیست محیطی این مقاله بر آن است که با تلفیق دو دیدگاه عمرانی و شهرسازی و با محوریت مدیریت شهری و اصالت محیط زیست مسیل به عنوان شریانی حیاتی به امر بهسازی و ساماندهی مسیل های شهری با توجه به عوامل متعدد دخیل در آن بپردازد .
2 - مسیل شهری چیست :
جهت دست دادن تعریفی از مفهوم مسیل شهری ، ابتدا بایستی نسبت به معرفی واژه شهری اقدام نماییم .واژه شهر یا شهری ( urban ) از جمله واژگان تخصصی می باشد که هنوز تعریف جامع و واحدی برای آن ارائه نشده است ، و بسته به نوع نگاه به موضوع مورد مطالعه ، تعابیر متعدد و متفاوتی برای آن ارائه گردیده است . اما در تعریفی عمومی شهر و مناطق شهری به آن دست از مکان هایی اطلاق می گردد که جمعیتی بیش از 2500 نفر ( 620 نفر در هر کیلومتر مربع ) را دارا بوده و مردم در آن به زندگی و فعالیت و ساخت و ساز مشغولند . با این تعریف اقدام به معرفی مسیل های شهری می نمائیم . مسیل شهری با آن دسته از آبراهه هایی گفته می شود که سطوح غیر قابل نفوذ شهری نظیر بام ساختمان ها ، سطوح غیر قابل نفوذ آسفالتی خیابان ها و جاده ها و کف پوش های غیر قابل نفوذ شهری بیش از 10 درصد حوزه آبریز آن مسیل ها را تشکیل دهند . ( شکل 1 )
نگاهی به سه مقوله احیا ، بهسازی و اصلاح در مسیل های شهری :
راترفورد و همکارانش بهسازی ( Rehabilitation ) و احیاء ( Restoration ) را اینگونه تعریف می نمایند : ( احیاء به مفهوم بر گرداندن یک سیستم به اکوسیستم طبیعی و اولیه خود و به صورت کاملا بهبود یافته می باشد . در حالیکه بهسازی مولفه ای از فرآیند احیا می باشد. که در آن تنها بخشی از عوامل طبیعی و زیست فیزیکی سیستم به حالت اولیه بازگردانده می شود ) . پروژه های احیا در مسیل های شهری عموما بر مواردی همچون احیای مورفولوژی کانال یا پوشش گیاهی حاشیه ی مسیل تاثیر گذارند ، در حالیکه عموما عواملی همچون میزان جریان مسیل قابلیت احیا کامل و بازگشت به حالت اولیه خود را ندارند .
آخرین تعریفی که در اینجا به آن خواهیم پرداخت مفهوم اصلاح ( Remediation ) می باشد . که از اهمیت زیادی در حل اجرایی مشکلات موجود در مسیل های شهری برخوردار است . در فرآیند اصلاح سیستم مسیل های شهری ، مسیل در جهت عوامل و اهداف از پیش تعریف شده ، برنامه ریزان و مدیران شهری بهبود یافته و اکوسیستم و وضعیت مسیل تاحد زیادی ( و در مرتبه ای بالاتر از مرتبه بهسازی ) ارتقاء خواهد یافت .
از آنجایی که فرایند بهسازی مولفه و زیربنای فرایند احیاء یا اصلاح مسیل ها می باشد ، در این مقاله بر آن تاکید گردیده است . جهت درک بهتر روابط موجود بین فرایند تخریب ، بهسازی ، احیاء و اصلاح وضعیت و اکوسیستم مسیل های شهری به ( شکل 2) مراجعه شود .
3 - خصوصیات فیزیکی مسیل های شهری :
در سال های اخیر بررسی ویژگی ها و مشخصات فیزیکی همچون ژئومورفولوژی و اکولوژی در مسیل های شهری از اهمیت خاصی برخوردار گشته است و امروزه بررسی این عوامل در کنار سایر عوامل
موجود ، نقش تعیین کننده ای در فرآیند تصمیم سازی برنامه ریزان و مدیران شهری دارد .
این ویژگی ها و خصوصیات مسیل ها در زمان های گذشته تنها به سبب قرارگیری در فرآیند سود
شکل 1- نمونه ای از یک مسیل شهری بهسازی شده شکل 2 - روابط موجود بین فرایند تخریب ، بهسازی ، احیاء و اصلاح
رسانی مادی به انسان از اهمیت برخوردار بودند اما امروزه با تغییر نگرش ها و اهمیت یافتن مباحث زیست محیطی، ویژگی های فیزیکی مسیل ها به خودی خود ارزشمند می باشند .
ویژگی هایی چون اکولوژی ، هیدرولوژی ، ژئومورفولوژی و کیفیت آب مسیل ها از جمله مشخصات و ویژگی های فیزیکی مسیل های شهری می باشند که در حال حاضر به عنوان معیاری اساسی در طبقه بندی مسیل های شهری و همچنین در بررسی پروژه های بهسازی مسیل ها بحساب می آیند. نظر به اهمیت وضیعت فیزیکی مسیل های شهری در فرآیند بهسازی آن ها ، به برخی خصوصیات فیزیکی در مسیل های شهری اشاره خواهیم کرد .
3-1- هیدرولوژی مسیل ها و نقش آن در بهسازی مسیل های شهری :
ویژگی های هیدرولوژیکی مسیل های شهری غالبا به عنوان یک شاخص بنیادی در سنجش چگونگی پاسخ یک مسیل شهری به توسعه سطوح غیر قابل نفوذ ایجاد شده(مانند کفپوش ها و آسفالت خیابان ها که از نفوذ آب به زمین جلوگیری کرده و سبب تبدیل سریع بارندگی به روان آب می گردد) در حوزه آبریز مسیل بر اثر گسترش پدیده شهر نشینی در نظر گرفته می شود.
افزایش سطوح غیر قابل نفوذ ایجاد شده بر اثر گسترش شهر و پدیده شهر نشینی سبب ایجاد تغییرات در هیدرولوژی مسیل و ایجاد سریع روان آب پس از هر بارندگی و کاهش زمان رسیدن آن به مسیل گردیده است که این خود امکان وقوع سیلاب های مکرر در مسیل های شهری را فراهم آورده است .
طبق مطالعات صورت گرفته توسط وانگ و همکاران افزایش 10 ، 15 و 30 درصدی سطوح غیر قابل نفوذ شهری معمولا سبب 2 ، 3 و 5 برابر شدن احتمال رخ داد سیلاب هایی با دوره بازگشت دو ساله خواهند شد . از طرف دیگر افزایش سطوح غیر قابل نفوذ شهری سبب کاهش تغذیه طبیعی سفره های آب زیرزمینی در مناطق شهری می شود که خود سبب افزایش صدمات اکولوژیکی به علت پایین آمدن تراز جریان در سطح مسیل خواهد شد .
جریان مدام روان آب و وقوع سیل های گسترده در مسیل های شهری باعث ایجاد تاثیرات نامناسب و مخرب در ژئومورفولوژی ، کیفیت آب و ارزش های اکولوژیکی و طبیعی مسیل ها شهری می شود . در نتیجه بررسی میزان و کیفیت روان آب و جریان موجود در مسیل یکی از مهمترین مسایل مورد بررسی در پروژه های احیاء مسیل ها است . بایستی توجه داشت که کاهش سطوح غیر قابل نفوذ شهری با روند فزاینده رشد و گسترش شهرها تقریبا امری محال و دست نیافتنی می باشد ، بدین سبب امروزه توجه صاحب نظران بیشتر به مفهوم سطح موثر غیر قابل نفوذ ( E.I.A ) ( که به سطوح غیر قابل نفوذی که مستقیما به مسیل های شهری متصل است و در نزدیکی آن قرار دارد اطلاق می گردد ) متوجه می باشد . تجربه و تحقیقات جاری نشان می دهد که پروژه های بهسازی در ایجاد تاخیر در پیک رواناب و افزایش نفوذ پذیری مناطق و سطوح نزدیک به مسیل در کاهش سیلاب در مسیل های شهری تا حدود زیادی موثر بوده است . علاوه بر این بهسازی و اصلاح مسیر مسیل ها و استفاده از سایر روشهای سازه ای و غیر سازه ای مهار و کاهش حجم سیلاب و خسارت ناشی از آن در مسیل های شهری سبب کاهش تاثیرات مخرب سیلاب های شهری در مسیر مسیل ها می گردد .
3-2- کیفیت آب در مسیل ها و نقش آن در بهسازی مسیل های شهری :
کیفیت آب مسیل های شهری از نظر شیمیایی و فیزیکی به خودی خود سبب تعیین میزان وسعت و گوناگونی سیستم های اکولوژیکی موجود در مسیل گردیده و علاوه بر تاثیر در استفاده از آن در مصارف عمومی و کشاورزی بر کارکردهای تفریحی آن ها به صورت مستقیم اثر می گذارد . ( مثلا در صورت برخورداری مسیل از آبی بهداشتی و مناسب امکان ماهی گیری ، شنا و امکانات ورزشی آبی و نظایر آن در مسیل وجود دارد ) . علارغم وجود عوامل متعدد آلاینده آب در مسیل های شهری تجربه و مطالعات موجود نشان می دهد که پروژه و برنامه های بهسازی که با هدف بهبود کیفیت آب و آلودگی زدایی از آن انجام می شوند اغلب امری ساده و اجرایی در سطح مسیل های شهری می باشند.
برای مثال می توان میزان آلودگی آب مسیل ها را با جلوگیری از ورود مستقیم فاضلاب به مسیل با استفاده از شبکه جمع آوری فاضلاب و ایجاد حوضچه های تصفیه و تهنشینی (رسوبات و مواد آلاینده) در سر راه فاضلاب واحدها و کارخانه جات تولید کننده فاضلاب کم نماییم. علاوه بر واحدها و کارخانجاتی که با ورود مواد آلاینده به مسیل ها سبب آلودگی محیط زیست مسیل های شهری می شوند، عوامل متعدد دیگری که از رفتارها و فعالیت های متعدد بشری ناشی می شوند نیز سبب آلودگی آب و تخریب محیط زیست مسیل های شهری می گردد . در این موارد بایستی مخارج مربوط به کنترل و کاهش آلودگی و میزان موفقیت و پیشرفت احتمالی در عملیلت بهسازی مورد بررسی قرار گیرد . این هزینه ها شامل هزینه های آشکار مانند هزینه های آموزش شهروندان ( و تشویق آنها به عدم انجام اعمالی که سبب آلودگی مسیل های شهری می شود ) و همچنین هزینه پنهان ناشی از تغییر رفتارهای غلط آن ها ( که سبب آلودگی مسیل های شهری می گردد ) خواهد شد.
علارغم هزینه موجود و محدودیت های اجرایی ، انجام پروژه های بهسازی کیفیت آب مسیل های شهری سبب بهبود قابل توجه وضعیت اکولوژیکی مسیل های شهری وافزایش کاربرد آن ها در مصارف عمومی و کشاورزی و بالا بردن جاذبه های تفریحی و جذب توریست در آن ها خواهد شد .
3-3- اکوسیستم مسیل ها و نقش آن در بهسازی مسیل های شهری :
بطور سنتی بحث سلامت اکولوژیکی مسیل های شهری در سال های گذشته کمتر نسبت به مسائل اجتماعی و اقتصادی آن ها مورد توجه قرار می گرفت . اما در سال های اخیر با توجه به مطرح شدن مفهوم توسعه پایدار در سطح جهان توجه به مسأله سلامت اکولوژیکی مسیل های شهری از اهمیت برجسته ای برخوردار شده است . لذا در شرایط کنونی امر بهسازی مسیل های شهری تنها در مواقع وقوع فاجعه و پس از ایجاد بحران صورت نمی پذیرد ، بلکه بهسازی مسیل های شهری بر مبنای مدیریتی فعال و با واکنش سریع که به ارزش های اکولوژیکی مسیل احترام شایان می گذارد شکل می گیرد .بایستی توجه داشت که پس از ایجاد تخریب در طی زمان های متمادی در مسیل های شهری ، انتظار بازگشت به شرایط اولیه به سبب وجود برخی تغییرات غیر قابل بازگشت در اطراف حوزه های آبریز مسیل های شهری ، امری غیر ممکن می باشد و برنامه های بهسازی در یک چنین شرایطی بایستی از روحیه ای خلاق و سازنده برخوردار بوده و اهتمام بر نزدیک نمودن زیست بوم و طبیعت مسیل به حالت اولیه آن را داشته باشد .
یکی از معضلات اساسی که اکوسیستم مسیل های شهری را تهدید می کند ، نابودی و عاری شدن این مناطق از گونه های نادر و یا حساس به تغییرات غیر طبیعی و آلودگی رایج در مسیل های شهری و ازدیاد گونه ها مضر و سمی و خطرناک در این مناطق می باشد .در این گونه مناطق عملیات بهسازی بایستی بر حمایت از بازگشت پایدار گونه ها و ارتباط این مناطق با مناطق دست نخورده و غنی از گونه های نابود شده حاشیه مسیل ها ، به عنوان ذخیره ای جهت تأمین گونه های از دست رفته متمرکز شود . ایجاد مسیر سبز و کاشت درخت و گیاهان متنوع متناسب با اقلیم منطقه در نواحی حاشیه ای و اطراف مسیل های شهری سبب جلوگیری از ارتباط مستقیم و بی واسطه انسان و سایر پدیده ها به عنوان عواملی مخرب با مسیل می گردد . همچنین این عمل می تواند باعث کنترل حرکت سیل و روند رسوب گذاری و همچنین جلوگیری از شسته شدن خاک و خروج مواد مغزی و گونه های مختلف در مسیل گردد . این دالان های سبز ضمن ایجاد مناظر بدیع (که موجبات جذب توریست و ایجاد مکان مناسب جهت تفریح شهروندان را فراهم می کند) سبب ایجاد تنوع گونه های زیستی و کمک به به مهاجرت و بازگشت گونه های از دست رفته به این مکان ها می گردد ، که خود می تواند یکی از موفقیت های بزرگ طرح های بهسازی مسیل های شهری باشد .بنابراین تا کنون دریافتیم که برنامه های طرح ریزی شده توسط مدیران و برنامه ریزان شهری بایستی تمامی عوامل تاثیرگذار را مورد توجه قرار دهند و علاوه بر این قبل از هر گونه اقدام بایستی به خصوصیات ابتدایی مربوط به منطقه مورد نظر بپردازند و سابقه و پیشینه رویدادها و حوادث طبیعی را ( مانند خصوصیات ژئومورفولوژیکی و هیدرولوژیکی) مورد بررسی قرار دهند که این خود سبب تاثیر بیشتر طرح ها و برنامه ها و افزایش بازدهی آن خواهد شد .
تحقیق درمورد مسیل شهری چیست
