فرمت فایل:WORD(قابل ویرایش) تعداد27 صحفه
واقعه نویسی از سال 1940 بعنوان یک روش ارزیابی رفتار دانش آموزان مورد توجه مشاوران و معلمان قرار گرفته است. اساس و پایه واقعه نویسی مشاهداتی که توسط معلم یا مشاور درباره رفتار دانش آموز بعمل می آید. واقعه نویسی را می توان چنین تعریف کرد:
« واقعه نویسی عبارتست از توصیفی عینی از رفتار دانش آموز در یک موقعیت خاص محیطی و تفسیری ار رفتار بوسیله مشاهده کننده ای که آن را ثبت کرده است و توصیه ای برای انجام عمل آینده مبتنی بر آنچه که واقع شده و تفسیر آن.»[1]
واقعه نویسی را بصورت دیگری نیز تعریف کرده اند:
« واقعه نویسی را بصورت دیگری نیز تعریف کرده اند:
« واقعه نویسی ثبت نمونه هائی از رفتار بارز یا واقعه مهمی از زندگی دانش آموز است، تصویری کلامی از دانش آموز در حین عمل است ، کوشش برای تهیه تصویری کلامی از دانش آموز در لحظه ای که واقعه ای رخ می دهد و بالاخره شخصیتی او را آشکار میسازد .» [2]
با توجه به تعاریفی که از واقعه نویسی بعمل آمد و تعاریف دیگری که در این زمینه وجود دارد، واقعه نویسی دارای خصوصیات زیر می باشد:
- واقعه نویسی ثبت عینی و واقعی رفتار مشاهده شده است.
- واقعه نویسی بصورت خلاصه و دقیق تهیه می شود و در هر زمان فقط توصیف یک واقعه را شامل است.
- واقعه نویسی بصورت مداوم و جامع انجام می گیرد.
- و بالاخره واقعه نویسی توصیف کننده است.
در واقعه نویسی بعضی را عقیده بر این است که تعبیر و تفسیر رفتار مشاهده شده باید با هر یک از فرمهای واقعه نویسی انجام گیرد، اما اکثر متخصصان این رشته معتقدند که نباید تعبیر و تفسیر واقعه بر اساس یک واقعه نویسی بعمل آید. زیرا واقعه نویسی زمانی معتبر و با ارزش خواهد بود که تفسیر واقعه بر اساس یک واقعه نویسی بعمل آید. زیرا واقعه نویسی زمانی معتبر و با ارزش خواهد بود که تفسیر واقعه تعبیر و تفسیر بر مبنای نمونه وسیعتری از الگوهای رفتار انجام گیرد.
هدف های واقعه نویسی – هدف های واقعه نویسی را می توان بشرح زیر خلاصه کرد:
- تهیه و جمع آوری اطلاعاتی که برای تکمیل پرونده تحصیلی دانش آموزان ضروری است.
- جانشین کردن مدارک و شواهد اص درباره رفتار فرد بجای تعمیم های مبهم و کلی از خصائص شخصیتی دانش آموز.
- ایجاد انگیزه در معلمان بمنظور جمع آوری اطلاعاتی در مورد دانش آموزان که برای سازگاری مطلوب آنان ضروری است.
- کمک به شناخت جنبه های اساسی شخصیت دانش آموزان.
مشخصات یک واقعه نویسی خوب – واقعه نویسی زمانی بعنوان یک روش معتبر جهت شناخت و ارزیابی رفتار دانش آموز مفید واقع می گردد که دارای مشخصات زیر باشد:
- باید تاریخ ، محل واقعه و وضعیتی که واقعه در آن رخ داده است در فرم واقعه نویسی نوشته شود.
- عمل و رفتار دانش آموز ، واکنش افراد دیگری که در واقعه بوده اند و بالاخره عکس العمل دانش آموز نسبت به واکنش دیگران توصیف شود.
- گفته های دانش آموز و آنچه را که دیگران به او گفته اند باید نقل گردد.
- حالت چهره و قیافه ، کیفیت صدا و سایر جنبه های بدنی که چگونگی احساس دانش آموز را نشان می دهد باید نوشته شود.
بدیهی است در واقعه نویسی از کیفیت احساسات دانش آموز تفسیری بعمل نمی آید ، بلکه فقط علائم و نشانه های این احساسات نوشته می شود.
- توصیف رفتار طوری است که وقایع مهم را بوضوح نشان می دهد و در عین حال ناقص و نارسا نیست بلکه بطور دقیق و عینی آنچه را که اتفاق افتاره است و رفتار واقعی دانش آموز بیان می شود تا تصویری از رفتار وی در آن موقعیت بدست آید.
چگونگی انجام واقعه نویسی- ممکن است بعضی از معلمان اظهار کنند که بعلت مشغله زیاد فرصت مشاهده رفتار دانش آموزان و ثبت مشاهدات را ندارند. این قبیل معلمان اگر از هدفهای تدریس و راهنمائی و اصول آن و نیز از اهمیت و ارزش واقعه نویسی در شناخت دانش آموزان آگاه باشند با علاقه ای راسختر در این راه اقدام خواهند کرد. مواردی که ذیلاً مورد بحث قرار می گیرد معلمان و مشاوران را در تهیه واقعه نویسی و استفاده از مؤثر از آن مفید واقع می گردد:
برای ثبت وقایع از فرمهای مختلفی استفاده می شود. در بعضی مدارس واقعه ها را روی اوراقی می نویسند و در پرونده تحصیلی دانش آموزان قرار می دهند. گاهی نیز نتایج حاصل از این اوراق بطور خلاصه در پرونده تحصیلی دانش آموزان ثبت می شود. در برخی از مدارس فرمهای خاصی برای این کار وجود دارد . نمونه هائی از این فرمها در زیر ارائه شده است.
نام ......................................... تاریخ...............................
کلاس...................................... محل واقعه .......................
شرح واقعه
...............................................................................
...............................................................................
..............................................................................
.............................................................................
مشاهده کننده :.....
مشاهده کننده :.....
نام دانش آموز............................. کلاس ....................................
تاریخ
شرح واقعه
تفسیر
مشاهده کننده : ....
نام دانش آموز............................. کلاس ....................................
تهیه شده بوسیله ........................... برای استفاده........................
تاریخ
شرح واقعه
در کلیه فرمها باید نام دانش آموز ، کلاس ، تاریخ ، توصیف موقعیت، توصیف واقعه و نام مشاهده کننده گنجانده شود. در بعضی از فرمها جائی برای اظهار نظر ، پیشنهاد و تفسیر مشاهه کننده پیش بینی می گیردد. باید دانست پیش بینی جائی برای تفسیر و اظهار نظر امری اختیاری است و در عین حال دلیل آن نیست که هر واقعه به تنهائی مورد تفسیری بعمل آمده باشد، باید جدا از هم و کاملاً مشخص باشند.
مشاهده کننده باید روزانه قسمتی از وقت خود را در ساعات تفریح و یا اوقات فراغت به نوشتن وقایع مشاهده شده اختصاص دهد. گرچه قسمتی از واقعه ممکن است بعلت گذشت زمان فراموش شود و یا تا اندازه ای تحریف گردد، با وجود این توصیه می شود که مشاهده کننده واقعه نویسی را در حین وقوع انجام ندهد. معذالک بعضی از معلمان معتقدند ثبت وقایع اتفاقی باید بمحض وقوع آن و در عین حال بدون آگاهی دانش آموز انجام گیرد.
وقایعی که باید ثبت شود- هر واقعه ای که مهم بنظر می رسد و از نظر مشاهده کننده با اهمیت تلقی می شود ، باید ثبت گردد. واقعه نویسی باید نمونه های متنوعی از رفتار دانش آموز را در موقعیت های مختلف مثل کلاس درس ، زمین بازی ، آزمایشگاه و غیره شامل گردد.
بدیهی است معلمان نباید تصور کنند که واقعه نویسی فقط در مورد دانش آموزانی که مشکلات خاصی دارند انجام می گیرد ، بلکه واقعه نویسی باید درباره همه دانش آموزان انجام شود. و نیز باید بخاطر داشت که واقعه نویسی فقط در مورد جنبه های غیر مطلوب و منفی رفتار انجام نمی گیرد، بلکه جنبه های مثبت و مطلوب رفتار نیز باید مورد توجه واقع گردد. در صورت امکان لااقل باید در هر هفته یک واقعه نویسی در مورد هر دانش آموز تهیه شود.
گر چه در سطح دبیرستان که یک معلم با گروههای مختلفی از دانش آموزان سروکار دارد انجام این امر دشوار بنظر می رسد و شاید معلم بتواند واقعه نویسی را درباره منتخبی از دانش آموزان انجام دهد، اما در مورد معلمان دبستان که تماس بیشتری با شاگردان یک کلاس وجود دارد این امر کاملاً امکان پذیر است.
پرسکات معتقد است در واقعه نویسی نکات زیر باید مورد توجه قرار گیرد:
بطور کلی واقعه نویسی باید قسمت مهمی از زندگی دانش آموز را در مدرسه و اینکه در موقعیتهای مختلف چگونه عمل می کند شامل باشد. بعضی از دانش آموزان در بعضی از کلاسها چنان رفتار متفاوتی دارند که در موارد دیگر بسختی می توان آنها را باز شناخت . یک واقعه نویسی کامل باید این قبیل موارد را بوضوح نشان دهد.
بهمان اندازه که آگاهی بر اموری که مایه آزردگی خاطر دانش آموز است مهم باشد به همان اندازه نیز عواملی که علاقه او را بر می انگیزد در خور اهمیت است، و باید مورد توجه قرار گیرد. در یک واقعه نویسی خوب باید نشان داده شود که دانش آموز در هر یک از این دو موقعیت چگونه عمل می کند بعبارت دیگر باید طرز عمل و رفتار او در مواردی که کارها بر وفق مراداو است و نیز در اوقاتی که کارها بر وفق مراد اونیست ، توصیف گردد.
نحوه تعامل 1 دانش آموز با معلم ، مدیر مدرسه ، افراد بزرگسال دیگر ، همکلاسان بزرگتر و کوچکتر از خود و نیز رفتار او هنگام مطالعه در اوقات بیکاری و یا در مواردی که علاقه ای را دنبال می کند همه از جمله مسائلی هستند که باید در واقعه نویسی مورد توجه قرار گیرند.
گاه ممکن است بجای مطالعه درباره رفتار کلی دانش آموزان معلمان و مشاوران تصمیم بگیرند رفتارهائی را که مربوط به جنبه های خاصی از شخصیت دانش آموزان و یا توانائیهای ویژه آنان است، مطالعه کنند. مثلاً ممکن است معلمان بخواهند رفتارهائی را که نشانه توانائی رهبری و یا شرکت در کارهای گروهی است ، مورد مطالعه قرار دهند و واقعه نویسی را درباره اینگونه رفتارها انجام دهند.
بطور خلاصه واقعه نویسی زمانی وسیله و روشی معتبر خواهد بود که نمونه های جامعی از الگوهای رفتاری دانش آموز را در موقعیت های مختلف و تجارب زندگی وی شامل باشد.
نتایج و موارد استفاده واقعه نویسی – بنظر تراکسلر 2 نتایج و کاربرد واقعه نویسی بشرح زیر است :
- واقعه نویسی توصیفهای متعددی درباره رفتارهای آزاد و بی قید و بند دانش آموز در موقعیت های گوناگون بدست می دهد که معلم و مشاور را در شناخت الگوی اصلی رفتار دانش آموز و جنبه های اساسی شخصیت و تغییراتی که بر اساس رشد و تکامل در وی حاصل می شود ، یاری می کند.
- توصیف دقیق و مشخص و واقعی شخصیت دانش آموز را جانشین تعمیم مبهم و کلی از این خصایص می نماید.
- توجه معلمان را از مواد درسی و گروه دانش آموزان به سوی فرد فرد آنان معطوف می دارد.
- برای معلمان انگیزه ه ای فراهم می آورد که از سوابق دانش آموزان و رفتارهای ثبت شده آنان جهت کمک به بهبود وضع دانش آموزان استفاده کنند.
- توجه معلمان را به مسائل و مشکلات بزرگتر مدرسه از طریق گردآوری سوابق دنش آموزان و درک مسائل آنان ، جلب می کند.
- اطلاعاتی در مورد دانش آموزان در اختیار مشاور قرار می دهد که وی این اطلاعات را برای شروع به مصاحبه و مشاوره های فردی با دانش آموزان مورد توجه قرار می دهد زیرا نقطه شروع مصاحبه های فردی باید بر اساس نیازهای دانش آموز باشد.
- اطلاعات مهمی در اختیار دانش آموزان قرار می دهد که می توانند از این اطلاعات در امر خود ارزیابی 1 استفاده کنند. گر چه در بعضی موارد نباید واقعه نویسی در اختیار دانش آموزان قرار گیرد، با وجود این گاهی اگر دانش آموزان نتایجی را که از این واقعه ها درباره آنان بدست آمده مطالعه کنند می توانند برای بهبود و پیشرفت وضع خود تصمیمات بهتری اتخاذ نمایند.
- روابط شخصی بین مشاور و مراجع را بهبود می بخشد زیرا دانش آموز در می یابد که مشاور از قبل نسبت به مسائل و مشکلات وی آگاهی دارد.
- اطلاعاتی که از واقعه نویسی بدست می آید در طرح و تنظیم برنامه های مربوط به کمکهای فردی به دانش آموزان مؤثر واقع می شود و کوششهای فعالانه آنان را در امور مربوط به حل مسائل و مشکلات و رفع موانع بر می انگیزد.
- با مراجعه به مجموعه واقعه نویسی ها که درباره دانش آموزان تهیه شده است می توان به تهیه و تنظیم و تعدیل برنامه های آموزشی مبتنی بر نیازهای دانش آموزان اقدام کرد.
- گاه نتایج بعضی از واقعه از واقعه نویسی ها نشان می دهد که بعضی از دانش آموزان نیاز دارند عادات صحیح کار و مطالعه را بیاموزند. بنا بر این معلم و مشاور می توانند آنان را در این راه یاری کنند.
- مطالعه ثبت واقعه ها به معلمان جدید کمک می کند که دانش آموزان خود را بشناسند و نیز معلمان را در شناخت دانش آموزان تازه همراه پرونده تحصیلی آنان واقعه نویسی هائی نیز بمدرسه جدید فرستاده شده است ، یاری می کند.
- استفاده از بیابانهای توصیفی که درباره رفتار دانش آموز در فرمهای واقعه نویسی مندرج است، به مشاور و معلم کمک می کند که نتایج اطلاعات عینی مانند نمرات آزمونها را در مورد دانش آموزان بنحو بهتری مورد تعبیر و تفسیر قرار دهند.
- از روی واقعه نویسی ها می توان میزان دقت و اعتبار سایر وسائل و روشهای اندازه گیری و ارزیابی را مورد بررسی قرار داد.
- وقتی که دانش آموزانی به متخصصان و یا مراکز درمانی هدایت می شوند فرمهای واقعه نویسی که درباره آنان تنظیم شده است سوابق با ارزشی از وضع آنان بشمار میرود که متخصصان را در شناخت مسائل و کمک باین قبیل دانش آموزان یاری می دهد.
بطور خلاصه مدیر مدرسه ، مشاور و معلمان و دانش آموزان بشرح زیر از واقعه نویسی استفاده می کنند :
- معلم و مشاور از الگوی رشد و تکامل دانش آموزان اطلاعات بیشتری بدست می آورند.
- معلم در مشاهده رفتار دانش آموز و تعبیر و تفسیر آن مهارت کسب می کند و از این روش برای شناخت دانش آموز استفاده می کند.
- مدیر مدرسه رهبری گروهی را بعهده خواهد داشت که همگی از دانش آموزان خود شناخت کافی دارند.
- و بالاخره وقتی که دانش آموز می بیند مورد توجه توجه و علاقه کارکنان مدرسه است انگیزه ای برای بهبود و پیشرفت در وی بوجود می آید و مستقیماً از نتایج این کوششها بهره مند می گردد.
محدودیتهای واقعه نویسی – واقعه نویسی مانند روشهای دیگر ارزیابی دارای محدودیتهائی است. این محدودیتها از نظر تراکسلر بشرح زیر خلاصه شده است:
- اعتبار واقعه نویسی به دقت مشاهده کننده در مشاهده رفتار و توصیف و ثبت آن بستگی دارد. اگر مشاهده درست انجام نگیرد، واقعه نویسی کوششی بی ثمر خواهد بود.
- برای بسیاری از معلمان توصیف وقایع بصورت عینی یعنی ، همچنانکه اتفاق افتاده است کاری دشوار است ، گر چه تمرین و ممارست در این زمینه تا حدی مفید واقع می شود.
- گاهی این خطر وجود دارد که رفتاری را که تحت انگیزه های خاص در یک موقعیت و انگیزه ها ثبت کند. در اینصورت توصیف رفتار بدون توجه به علل و انگیزه های آن بی اعتبار و غالباً گمراه کننده خواهد بود.
- فقط معدودی از رفتارهای خواص و برجسته دانش آموزان را می توان در واقعه نویسی توصیف کرد. توصیف همه رفتارها امکان پذیر نیست.
- ممکن است بعضی از رفتارهای منفی دانش آموزی در پرونده تحصیلی وی ثبت شود در حالیکه آنها رفتارهای واقعی او نباشند بلکه بطور تصادفی و تحت تأثیر انگیزه های خاص بروز کرده باشند. ثبت این گونه موارد در پرونده تحصیلی دانش آموز ممکن است پیشرفت آینده او را محدود سازد . بویژه آنکه ممکن است معلمان جنبه های نامطلوب رفتار را بیش از جنبه های مطلوب آن مورد توجه قرار دهند.
- گاهی اتفاق می افتد معلمان رفتارهائی را مشاهده کرده و ثبت می کنند که اصولاً رفتار عادی و معمولی دانش آموز نمی باشد.
- بهر حال انجام واقعه نویسی هم برای معلم و هم برای مشاور کاری دشوار و وقت گیر است ولی باید توجه داشت فوائدی که برآن متربت است ارزش آن را دارد که معلم و مشاور قسمتی از وقت خود را در این مورد صرف نمایند.
(10-3) درجه بندی رفتار
درجه بندی رفتار یکی از فنون راهنمائی است که برای توصیف بسیاری از جنبه های رفتار فرد خواه از طریق خود ارزشیابی 1 و خواه از طریق ارزشیابی توسط مشاهده کنندگان تعلیم دیده بکار می رود. در این فن رفتار مشاهده شده مورد قضاوت را ارزیابی قرار می گیرد وموقع فرد از نظر رفتار مورد اندازه گیری روی پیوسته ای 2 که در آن درجات مختلف رفتار مشخص شده است ، تعیین می گردد.
مقیاس درجه بندی رفتار معمولاً برای ارزیابی رفتارهائی بکار می رود که برای آنها وسائل اندازه گیری دقیق و عینی تهیه نشده است.
این روش همچنین برای بررسی اعتبار سایر وسائل اندازه گیری مورد استفاده قرار می گیرد. معلمان و مشاوران باید بتوانند فرمهای مختلف مقیاس درجه بندی رفتار را تهیه کنند و نتایج آنها را در شناخت و راهنمائی دانش آموزان مورد استفاده قرار دهند.
از نقطه نظر تاریخی می توان گفت که قبل از جنگ بین الملل اول مقیاس درجه بندی رفتار برای ارزیابی جنبه های شخصیت توسط روانشناسان بکار می رفت. درجنگ اول جهانی از این روش برای درجه بندی میزان موفقیت و کارآمدی افسران ارتش استفاده می شد. بعد ها این روش بطور روز افزونی در صنعت و تعلیم تربیت مورد استفاده قرار گرفت و امروزه این روش بعنوان یکی از فنون راهنمائی برای اندازه گیری جنبه های مختلف شخصیت دانش آموزان بکار می رود .
خصائص مورد درجه بندی غالباً کیفی هستند مانند استقلال ، همکاری ، اعتماد نفس ، رهبری و غیره . اما درجه بندی این خصائص کیفی ممکن است بصورت کمی انجام گیرد. به این معنی که رفتارهای معین فرد وسیله درجه کنندگان مختلف مانند معلمان و مشاوران روی مقیاس درجه مشخص می گردد.
اصول تهیه مقیاس درجه بندی رفتار
برای آنکه اعتبار و پایائی درجه بندی رفتار افزایش یابد و نتایج آن برای شناخت وراهنمائی دانش آموز قابل اعتماد باشد، باید در تهیه مقیاسهای درجه بندی اصول زیر رعایت گردد:
- هر یک از خصائص رفتار که مورد درجه بندی قرار می گیرد باید به وضوح تعریف شود. هر رفتار معین باید برای کلیه درجه بندی کنندگان معنا و مفهومی یکسان داشته باشد. در صورتیکه درجه بندی کنندگان مختلف در معنا و مفهوم رفتار مورد اندازه گیری با هم توافق نداشته باشند ممکن است تحت عنوان یک مفهوم مفاهیم متفاوتی را درجه بندی کنند. مثلا مفهوم « همکاری » از نظر یک درجه بندی کننده به معنای « توانائی سازگاری با دیگران » وبرای فرد دیگر بمعنای « اطاعت از قوانین و مقررات گروهی» باشد. که در اینصورت تحت عنوان مفهوم همکاری دو خصیصه مختلف مورد قضاوت قرار گرفته است.
برای جلوگیری از این امر قبل از اینکه معلمان مختلف به درجه بندی رفتار دانش آموزان اقدام کنند باید ضمن بحث و تبادل نظر در تعریف این رفتارها با هم توافق نمایند.
- رفتار مورد درجه بندی باید قابل مشاهده باشد. بناراین آن دسته از رفتارهائی که در موقعیتهای عادی مدرسه کاملاً قابل مشاهده نیستند نباید در مقیاس درجه بندی گنجانده شوند. بلکه بیشتر به درجه بندی رفتارهائی مبادرت شود که در موقعیتهای معمولی مدرسه برای تمام درجه بندی کنندگان قابل مشاهده می باشد.
- باید درجات رفتار در مقیاس درجه بندی تعریف گردند. معمولاً این درجات بصورت پائین – بالا ، ساده – پیچیده ، قابل قبول – غیر قابل قبول و غیره تنظیم می گردند. تعداد این درجات بهتر است5 درجه باشد در صورتیکه تعداد درجات از 5 تا تجاوز کند ، درجه بندی کننده به سختی می تواند رفتار مورد اندازه گیری را روی مقیاس ، درجه بندی کند و چون تعداد درجات از 5 تا کمتر باشد، دقت درجه بندی کاهش می یابد. بطور کلی باید از بکار بردن کلماتی مانند « خیلی » ، « تا حدی »، « متوسط» و غیره که برای درجه بندی کنندگان مختلف معانی متفاوتی دارد، خودداری شود.
- در صورتیکه یک رفتار توسط افراد بیشتری با توجه باصولی که در فوق گفته شد درجه بندی شود نتیجه درجه بندی ثبات و پایائی بیشتری خواهد داشت.
انواع مقیاس درجه بندی – مقیاس درجه بندی رفتار به صورت های مختلف تهیه می شود که در زیر بشرح بعضی از آنها می پردازیم:
الف- مقیاس درجه بندی نموداری 1 : در این مقیاس صفت یا رفتار مورد اندازه گیری را به صورت خطی پیوسته در نظر می گیرند و درجات مختلف آن را روی این پیوسته با عبارات و یا جملاتی مشخص می کنند مانند نمونه های زیر :
تاچه اندازه آرام و بی سر و صداست ؟
آیا کاری را که از عهده اش بر می آید به نحو مطلوب انجام می دهید؟
بیشتر اوقات
هرگز
بندرت
گاهی
تقریباً همیشه
آیا به رهبری علاقه مند است؟
مقیاس نموداری متداولترین نوع مقیاس درجه بندی است. درجه بندی کننده برحسب قضاوت خود درباره میزان و نوع رفتار مشاهده شده در درجات مختلف مقیاس علامت می گذارد.
بدیهی است ضرورت ندارد که این علامتها درست روی درجات مشخص شده در مقیاس گذاشته شود. درجه بندی کننده ممکن است علامت را بین فاصله دو درجه قرار دهد. البته این در موردی است که درجه بندی کننده رفتار مورد اندازه گیری را بین دو درجه تشخیص دهد.
ب- مقیاس درجه بندی توصیفی :1 گاهی مشخصات رفتار و درجات آن با عبارات و جملاتی توصیف می گردد و این جملات به ترتیب زیر هم نوشته می شود. درجه بندی کننده هر یک از این درجات را به دقت مطالعه می کند و درجه ای را که در مورد دانش آموز صادق می داند مشخص می سازد.
مثال : از لحاظ میزان کار و کوشش او را چگونه درجه بندی می کنید؟
- تنبل است و کوشش کمی به خرج می دهد.
- بیشتر اوقات کاری را که شروع کرده است به پایان نمی رساند.
- کار را که از او می خواهند انجام می دهد اما بیش از آن کاری نمی کند.
- بطور جدی کار می کند و احیاناً بیش آنچه که از او خواسته شده است کوشش می کند.
- مشتاق کار است و معمولاً بیش از آنچه که از او انتظار دارند کار می کند. باید توجه داشت که در تهیه مقیاسهای توصیفی باید از بکار بردن کلمات و یا عبارات مبهم و پیچیده اجتناب گردد تا هر یک از درجات توصیفی از نظر درجه بندی کنند مختلف مفهوم واحدی داشته باشند.
ج- مقیاس درجه بندی مبتنی بر نمره گذاری1 : در این مقیاس هر یک از درجات رفتار با یک عدد مشخص می گردد و مفهوم هر عدد تعریف می شود مثلاً ممکن است میزان اشتیاق فرد را نسبت به فعالیت معینی بصورت 5 درجه با 5 عدد مشخص کرد. شماره 1 بمعنای « خونسرد بودن» ، شماره 2 به معنای « بندرت مشتاق بودن » شماره 3 به معنای « گاهی اشتیاق داشتن » شماره 4 به مفهوم « معمولاً مشتاق بودن» و بالاخره شماره 5 به مفهوم « اشتیاق شدید داشتن ، بکار رود. مانند نمونه زیر :
آیا نسبت به انجام کارهای گروهی تاچه اندازه اشتیاق دارد؟
1-
2-
3-
4-
5-
یکی از امتیازات مقیاس کمی آنست که اگر رفتاری توسط چند نفر درجه بندی شود میتوان میانگین نمرات را حساب کرد و نتیجه را بعنوان یک ملاک عینی بکار برد.
د- مقیاس درجه بندی مقایسه ای 1 : در این نوع مقیاس ،درجه بندی کننده رفتار مورد اندازه گیری هر فرد را با بقیه افراد گروه مقایسه می کند و در این مقایسه مشخص می سازد که رفتار هر فرد نسبت به دیگران پائین ، بالاتر ویا یکسان است. به این ترتیب رتبه هر یک از افراد را در گروه بر حسب رفتار مورد نظر تعیین می نماید، این روش با وجود امتیازاتی که دارد بعلت آن که مستلزم صرف وقت زیاد از طرف درجه بندی کننده می باشد کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.
خطاهای درجه بندی رفتار – درجه بندی کننده ممکن است در قضاوت خود دچار خطاهائی شود که ذیلاً بشرح آنها می پردازیم:
الف- خطای هاله ای 2 : خطای هاله ای زمانی دست می دهد که درجه بندی کننده تحت تأثیر یکی از خصائص فرد قرار گرفته و بقیه خصائص وی را با توجه به این رفتار در حد بالا و پائین درجه بندی نماید مثلاً معلمی ممکن است دانش آموزی را که از نظر استعداد ریاضیات در سطح بالا قرار دارد از نظر سایر رفتارها نیز در حد بالا درجه بندی کند و یا دانش آموز دیگری را که در این رس ضعیف است با وجود داشتن برخی صفات بارز و مطلوب از نظر این صفات در درجات پائین قرار دهد. یکی از طرق پیشگیری از این خطا این است که در هر بار یکی از صفات دانش آموز درجه بندی شود. راه دیگر آن است که در فرم مقیاس درجه بندی دو حد مطلوب و نامطلوب مقیاس در تمام موارد در یک جهت قرار نگیرد و بالاخره استفاده از روش مقایسه ای که قبلاً توضیح داده شد برای جلوگیری از این خطا مفید می باشد.
ب- خطای گرایش مرکزی 1 : درجه بندی کنندگان اغلب از اینکه رفتار افراد را در درجات انتهائی درجه بندی کنند اجتناب می ورزند آنان معمولاً تمایل دارند که رفتار افراد را در حد وسط درجه بندی کنند . برای پیشگیری از این خطا مقیاس درجه بندی رفتار باید طوری تهیه گردد که عبارات توصیفی دو حد افراط و تفریط در مقیاس گنجانده نشود. راه دیگر آنست که این عبارات روی خط پیوسته مقیاس در فاصله های نامساوی نوشته شود بطوریکه درجات انتهائی نسبت بهم نزدیکتر بوده و درجات وسط از یکدیگر فاصله بیشتر داشته باشند.
ج- خطای نرمش و ارفاق 2 : اگر درجه بندی کننده ای افرادی را که رفتارشان را درجه بندی می کند، بشناسد سعی می کند رفتار و یا صفات آنها را بالاتر از حد متوسط قرار دهد. گیلفورد 3 توصیه می کند که برای کنتر این خطا می توان مقیاسی تهیه کرد که در آن درجاتی که فقط دارای یک درجه نامطلوب و تعدادی از درجات مطلوب است، وجود داشته باشد.
د- خطاهای دیگر : خطاهای دیگری که در این مورد به آنها اشاره شده است بشرح زیر خلاصه می شود:
- خطای تقریب 1 : هرگاه فواصل درجات در مقیاس درجه بندی رفتار خیلی کم باشد درجه بندی کننده که نمی تواند دقیقاً تفاوتها را تشخیص دهد بطور تقریبی رفتار فرد را با یکی از درجات مشخص می سازد.
- خطای تناقص 2: مفهوم خطای تناقض آنست که درجه بندی کننده رفتار فرد را در جهتی مخالف آنچه که خود ازآن رفتار ادراکی دارد قرار می دهد. مثلاً کسی که خود در وقت شناسی بسیار دقیق است ممکن است دانش آموزی را که گاهی دیر به مدرسه می آید بعنوان فردی بی بند و بار و بدون توجه به مقررات درجه بندی کند.
- خطای منطقی 3 : منظور از خطای منطقی آنست که چون کلمات و عباراتی که برای توصیف درجات رفتار بکار می رود از نظر درجه بندی کنندگان معنا و مفهوم واحدی ندارد ممکن است سبب اشتباه یا خطای درجه بندی شود مثلاً ممکن است در ذهن یک معلم مفهوم « مؤدب» با مفهوم « ساکت بودن در کلاس» یکی باشد. در اینصورت دانش آموزی را که در کلاس ساکت می نشیند بعنوان فردی مؤدب درجه بندی نماید.
برای پیشگیری از این خطاها تربیت درجه بندی کنندگان و استفاده از مقیاسهای دقیق و تعریف روشن رفتارها و درجات آن اهمیت به سزائی دارد.
کاربرد مقیاس درجه بندی رفتار – درجه بندی رفتار برای خود ارزیابی در مورد علائق و میزان سازگاری فرد بکار می رود و این یکی از موارد مهمی است که در تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار می گیرد . یکی دیگر از کاربرد مقیاس درجه بندی رفتار آنست که این روش بعنوان ملاکی برای بررسی اعتبار سایر وسائل اندازه گیری استفاده می شود. معلمان و مشاوران برای ارزیابی رفتارهای دانش موزان و جنبه های مختلف شخصیت آنان می توانند از مقیاس ها و قضاوت و درجه بندی رفتار دقت کافی مبذول گردد و اصولی که در این بحث به آنها اشاره شد مراعات شود از طریق مقیاس درجه بندی اطلاعات مفیدی در شناخت دانش آموزان در اختیار کارکنان راهنمائی قرار می گیرد.
در صورتیکه ازدانش آموز بخواهند که رفتار خود را از روی یک مقیاس درجه بندی کند علاوه بر آنکه اطلاعات مفیدی درباره اش در اختیار معلم و مشاور می گذارد شخصاً نیز به تأمل و تفکر درباره رفتار خود می پردازد که او را در خود شناسی یاری می کند.
اما باید دانست که درجه بندی رفتار نیز مانند سایر فنون راهنمائی دارای محدودیتهائی است و نباید تصور کرد که نتایج حاصل از آن کاملاً بی عیب و خالی از هر نوع خطاست. چون اساس و پایه درجه بندی رفتار بر مشاهده رفتار و یا واقعه نویسی با دقت کافی و با رعایت اصول علمی انجام نگیرد نتایج درجه بندی رفتار گمراه کننده خواهد بود.
در تعبیر و تفسیر مقیاس درجه بندی رفتار باید اولاً بمحدودیتهای آن بویژه خطاهای درجه بندی توجه گردد. ثانیاً نتایج این مقیاسها باید با توجه به اطلاعات دیگری که از فنون دیگر بدست می آید تفسیر شود. ثانیاً در تفسیر آنها باید جانب حزم و احتیاط مراعات گردد . بعلاوه اگر نظرات تمام و یا اغلب درجه بندی کنندگان در مورد رفتار دانش آموزی تقریباً یکسان باشد نتیجه حاصل اطمینان پخش تر است تا اینکه نظرات کاملاً متفاوتی اظهار کرده باشند. در صورت اخیر می توان نتیجه گرفت که احتمالاً شرایط درجه بندی فراهم نبوده و اصول آن مراعات نشده است. لذا باید برای شناخت دانش آموز از فنون دیگر استفاده شود.
تحقیق در مورد ثبت مشاهدات یا واقعه نویسی
