دانلود جزوه جمعیت

اختصاصی از رزفایل دانلود جزوه جمعیت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فصل اول:

ابزارهای جمعیت شناسی

تعداد (count)

به مطلق جمعیت و یا تعداد هر واقعه ی جمعیتی که در یک منطقه ی مشخص و در یک دوره ی زمانی مشخص اتفاق افتاده باشد، مثل تولد 1,200,000 نوزاد زنده در ژاپن در سال 1997 و 1,186,000 نوزاد زنده در ایران در سال 2002 ، اطلاق می گردد. مقادیر خام وقایع جمعیتی، پایه و اساس همه ی اطلاعات آماری و تحلیلی هستند.

میزان (Rate)

از تقسیم فراوانی واقع در یک جمعیت طی دوره ی زمانی مشخص (معمولاً یک سال)، بر جمعیت در معرض خطر با آن واقعه در همان دوره ی زمانی، حاصل می گردد.

میزان ها، صحبت از عادی بودن به روز یک واقعه ی خاص در جمعیت می کنند. به طور مثال، در گینه ی نو، 34 تولد زنده به ازای 1000 نفر جمعیت در سال 1997، رخ داده است. اکثر میزان ها، نشان دهنده ی واقعه در 1000 نفر جمعیت هستند. میزان های خام، برای کل جمعیت محاسبه می شوند؛ حال آن که میزان های اختصاصی، برای گروه های خاصی از جمعیت که بیشتر در معرض خطر با آن واقعه ی جمعیتی هستند، محاسبه می گردند. مثل میزان باروری عمومی، که تعداد تولد زنده در 1000 نفر زن 49 – 15 ساله را نشان می دهد. میزان ها می توانند برای سن، جنس، شغل و ... اختصاصی محاسبه شوند. بعضی از شاخص ها که به عنوان میزان تلقی می گردد، در عمل، به واژه ی «نسبت» نزدیک تر هستند.

نسبت (Ratio)

به حاصل تقسیم یک گروه خاص جمعیتی به گروه خاص جمعیتی دیگر، «نسبت» گفته می شود. به طور مثال، نسبت جنسی در سال 1375 در ایران، 103 پسر به ازای 100 دختر بوده است.

سهم (Proportion)

به سهم یک گروه خاص جمعیتی از کل جمعیت اطلاق می شود و به معنای تقسیم گروه خاص جمعیتی به کل جمعیت است. مثل نسبت جمعیت شهری مالزی، که 57% کل جمعیت آن کشور را تشکیل می دهد.

عدد ثابت یا ضریب کا (Constant)

به عدد ثابت و اختیاری، مثل 100 ، 1000 و یا 100000 گفته می شود، که قابلیت ضرب کردن در میزان، نسبت و ... را دارد و باعث مفهوم تر شدن شاخص می شود. به طور مثال، در سال 1996 در کوبا، 0134/0 تولد زنده به ازای هر یک نفر وجود داشته است. وقتی این میزان در عدد ثابت، مثلاً 1000 ضرب گردد، همان مفهوم را در 1000 نفر جمعیت نشان می دهد که از نظر آماری، شفاف تر است. به عبارتی، 13 تولد زنده به ازای هر 1000 نفر جمعیت، در مقایسه با 013/0 تولد زنده به ازای هر نفر، از نظر آماری مفهوم تر است.

شاخص هم گروهی (Cohort Measure)

این شاخص، بروز واقعه در گروهی از جمعیت که دارای تجارب مشابه جمعیتی هستند را، در طول زمان، مطالعه و اندازه گیری می کند. متولدین در یک سال و یا دوره ی زمانی مشابه، شایع ترین هم گروهی است که مورد استفاده قرار می گیرد. کوهورت های ازدواج، کلاس های مدرسه و گروه های سنی خاص، از دیگر انواع هم گروهی است که می توان به آن اشاره کرد.

شاخص دوره ی زمانی (Period Measure)

این شاخص، بروز واقعه را در یک دوره ی زمانی، در کل جمعیت یا بخشی از آن، نشان می دهد. در واقع، شاخص تصویری از جمعیت اثرپذیر از واقعه است. مثلاً در سال 1381، میزان مرگ خام در جمعیت ایران، 6 در هزار بوده است.

جمعیت

هر فردی، عضوی از یک جمعیت است. فاکتورهای جمعیتی و شاخص های توسعه ای، به طور متقابل بر یکدیگر اثر می گذارند. به عنوان مثال، ارائه ی مراقبت های بهداشتی به افراد سالمند، اولویت کشورهای دارای جمعیت پیر است؛ حال آن که مشغله ی ذهنی رهبران سیاسی کشورهای دارای جمعیت جوان، که از رشد سریعی برخوردارند، ایجاد کلاس های درسی، فرصت های شغلی، مسکن و ... است.

همان طور که وقایع تاریخی می توانند روی جمعیت اثر بگذارند، شرایط جمعیت نیز روی تاریخ اثرگذار است. جنگ ها می توانند تعداد مردان را کاهش دهند؛ همان طور که در قرن بیستم در اتحاد جماهیر شوروی، فرانسه، عراق و چندین کشور دیگر، این اتفاق افتاد. کشف های پزشکی نیز، با افزایش امید به زندگی، بر ساخت سنی جمعیت تأثیر می گذارد. به همین شکل، تغییرات جمعیتی نیز می توانند هشداری برای دیگر تغییرات مهم باشند. به طور مثال، آلودگی زیست محیطی، به طور اولیه، از طریق افزایش گزارش دهی بیماری ها و افزایش میزان های مرگ در بعضی از مناطق تشخیص داده می شود.

میزان ها، وسیله ی ارتباطی برای اطلاعات جمعیتی هستند. این که بدانید امید به زندگی در حال افزایش است، کافی نیست؛ بلکه باید بدانید چند سال به شاخص امید به زندگی اضافه شده است؟ در چه فاصله ی زمانی این اتفاق افتاده است؟ و چه مردمی از آن متأثر شده اند؟ این مردم، چه درصدی از کل جمعیت هستند؟

این اطلاعات، وقتی که بزرگ نمایی و توزیع واقعه و روند آن را در جمعیت نمایان سازد، معنی پیدا می کند. مفید بودن داده، در کنار دقیق بودن آن اهمیت دارد.

جمعیت شناسی، به مفهوم مطالعه ی علمی جمعیت می پردازد. آنان برای توضیح تغییرات جمعیتی، روندها و تأثیر آن ها در جوامع، تحقیق می کنند. جمعیت شناسان، از اطلاعات سرشماری ها، بررسی ها، مرگ ها و تولدهای ثبت شده، استفاده می کنند. حتی اطلاعات ثبت شده ی ویزا و وسایل نقلیه و ثبت نام مدارس را به صورت میزان و یا نسبت در می آورند، تا قابلیت استفاده و کاربرد بیشتری پیدا کنند.

در این کتاب، به منظور آشنایی بیشتر با مفاهیم جمعیتی، سعی شده مثال هایی برای هر شاخص بیان شود.

فصل دوم:

ساختار سنی و جنسی

سن و جنس، اساسی ترین ویژگی های جمعیتی هستند. هر جمعیتی، ساختار سنی و جنسی خاصی دارد. به طور مثال، شمار جمعیت و سهم زنان و مردان در هر یک از گروه های سنی، در برنامه ریزی های اجتماعی و اقتصادی جمعیت در حال حاضر و آینده، مورد استفاده قرار می گیرد.

جمعیت های جوان و پیر (Young and Old Population)

بعضی از جمعیت ها، نسبتاً جوان هستند. بدین معنا، که درصد بالایی از افراد، در گروه های سنی جوان (زیر 15 سال) هستند. کشورهای آفریقایی، به علت میزان موالید و باروری بالا، نمونه ی خوبی برای این مثال هستند. در مقابل، اکثر کشورهای توسعه یافته، دارای جمعیت سالخورده هستند. این دو نوع جمعیت، در سنین کار و یا مدرسه و هم چنین نیازهای پزشکی، ارجحیت مصرف و حتی الگوهای جرائم هستند. در واقع، ساختار سنی جمعیت، با چگونه زندگی کردن مردم، ارتباط نزدیکی دارد.

اگر درصد افراد کمتر از 15 سال جمعیتی، 40 درصد یا بیشتر باشد، به آن جمعیت جوان اطلاق می شود. با کاهش نسبت افراد کمتر از 15 سال و افزایش افراد 65 سال و بالاتر، به تدریج جمعیت ساختار سالخورده می یابد.

میانه ی سنی جمعیت (Medium Age)

سنی که دقیقاً نیمی از جمعیت، پیرتر و نیمی دیگر، جوان تر از آن باشد، میانه ی سنی می گویند. در سال 2001، میانه ی سنی در ایران، حدود 21 سال و در سال 1995، میانه ی سنی، 38 سال بوده که بیانگر جمعیت پیرتر آن کشور است.

نسبت جنسی (Sex Ratio)

این نسبت، حاصل تقسیم تعداد مردان به زنان در جمعیت است و به طور معمول، به درصد بیان می شود. نسبت جنس در بدو تولد، در اکثر کشورها، 103 – 105 پسر در مقابل 100 دختر است. بعد از تولد، نسبت جنسی، متأثر از الگوهای مختلف مرگ و مهاجرت برای زنان و مردان در جمعیت تغییر می کند. نحوه ی محاسبه ی نسبت جنسی، به شرح زیر است:

در سال 1995 در ژاپن، در مقابل هر 100 دختر، 96 پسر وجود داشته است.

در شیلی، در سال 1995، نسبت جنسی برای گروه سنی 64 – 60 ساله، 85 و برای گروه سنی 80 و بالاتر، 54 بوده و در سال 2001، نسبت جنسی در بدو تولد جمعیت ایران، 102 بوده است.

نسبت سرباری سنی (Age – Dependency Ratio)

به نسبت افراد کمتر از 15 سال و بالای 64 سال (سنین وابسته و مصرف کننده)، به جمعیت سنین 64 – 15 سال (از نظر اقتصادی، مولد)، نسبت سرباری سنی گفته می شود.

در جایی که فقدان داده های تفصیلی وجود دارد، اغلب نسبت سرباری سنی، به عنوان شاخص فشار اقتصادی عنوان می گردد، که بخش مولد و یا فعال جمعیت، باید آن را تحمل کند. گر چه بر اساس این تعریف، بعضی از اشخاص که از نظر سنی سربار محسوب می شوند، در عمل مولد و یا فعال هستند و بعضی افراد، علی رغم این که در سنین فعالیت و تولید از نظر اقتصادی قرار دارند، عملاً سربار می باشند. کشورهای با میزان موالید بسیار بالا، معمولاً به علت داشتن نسبت بالای کودکان در جمعیت، بالاترین نسبت سرباری سنی جوانی و یا کودکی را دارند.

در سال 1996، نسبت سرباری سنی در فرانسه، 53 بود. به این معنا، که به ازای هر 100 نفر درسنین کار، 53 نفر در سنین سرباری وجود داشته است. به عبارتی، به ازای هر 53 نفر تولید کننده، 153 نفر مصرف کننده وجود دارد. در همان سال، نسبت سرباری سنی ایران، 78 بوده (با 40 درصد جمعیت زیر 15 سال و 4 درصد جمعیت در سنین 65 سال و بالاتر) و این میزان در ژاپن، 45 بوده است (با 15 درصد جمعیت زیر 15 سال و 16 درصد جمعیت در سنین 65 سال و بالاتر).

هرم جمعیتی (Population Pyramid)

هرم جمعیتی، ترکیب جنسی و سنی جمعیت را به صورت نمودار نمایش می دهد. نمودارهای افقی، تعداد یا نسبت مردان و زنان هر گروه سنی را نشان می دهند. در یک هرم جمعیتی، مجموع درصد گروه های سنی و جنسی هرم، مساوی 100 است.

هرم ها می توانند سنین تک سال را نشان دهند. مثل تصویر هرم جمعیتی ژاپن، که در صفحه ی و یا گروه های سنی 5 سال را به تصویر بکشند. همان طوری که در صفحه ی  مشاهده می شود، قاعده ی هرم جمعیت ژاپن، درصد جمعیت زیر یک سال را در ژاپن در سال 1995 نشان می دهد. هر سال، یک کوهورت تازه متولد می شود که در قاعده ی هرم قرار گرفته و باعث می گردد که کوهورت های قبلی آن، به سمت بالاتر حرکت کرده و به این ترتیب، از جمعیت کوهورت های سنین بالا، به دلیل مرگ، کاسته می شود. کوهورت های سنی هرم جمعیت، متأثر از مهاجرت نیز  می تواند افزایش و یا کاهش یابند. بعد از سن 45 سال، پدیده ی تحدید جمعیت تسریع گشته، به طوری که موجب باریک شدن تمامی کوهورت های سنی بالاتر از این سن در هرم جمعیتی می شود. بنابراین، هرم جمعیتی، می تواند در یک نگاه، مطالب زیادی را بازگو نماید. به عنوان مثال، در بیشتر کشورها، زنان بیشتر از مردان عمر می کنند و اکثریت پیرترین گروه های سنی را تشکیل می دهند.

سه نمای کلی (Three General Profiles)

جمعیت های کشورها، می تواند تحت تأثیر الگوهای باروری گذشته و حال، مرگ و میر و مهاجرت، کاملاً متفاوت باشند. علی رغم این مسئله، جمعیت کشورهای مختلف، می تواند در سه نمای کلی، از نظر ترکیب سنی و جنسی قرار گیرد؛

1. رشد سریع جمعیت، که به وسیله ی هرمی با نسبت بیشتری از افراد جوان مشخص می شود (قاعده ای کاملاً پهن تر از نوک هرم)؛
2. رشد کند جمعیت، که به وسیله ی هرمی با نسبت کمتری از افراد جوان مشخص می شود (قاعده ای کمی پهن تر از نوک هرم)؛
3. رشد صفر یا جمعیت در حال کاهش، که به وسیله ی هرمی با تعداد تقریباً مساوی افراد در همه ی سنین و با کاهش تدریجی در سنین پیرتر نشان داده می شود (قاعده ای تقریباً مساوی با نوک هرم)؛

همان طور که در تصویر صفحه ی 16نشان داده شده است، در ساختار سنی جمعیت نیجریه، که کشوری با رشد سریع جمعیت است، هر کوهورت، بزرگ تر از کوهورت قبلی است و نمای هرمی را ایجاد می کند. این قاعده ی پهن در ساختار سنی، ناشی از میزان موالید بالا است.

جمعیت اسپانیا، با تعداد افراد تقریباً مساوی در تمام گروه های سنی، از جمله جمعیت های با رشد صفر و یا جمعیت در حال کاهش می باشد. ساختار سنی آمریکا، جمعیتی در حال رشد، اما با میزانی آهسته تر از نیجریه را نشان می دهد.

هرم ژاپن در سال 1995 که در صفحه ی 14 نمایش داده شد، مثال جالبی از جمعیتی است که ترکیب سنی و جنسی آن، به وسیله ی وقایع گذشته تغییر کرده است.

نسبت پایین مردان سنین 83 – 70 سال، تأثیر مرگ مردان جوان طی جنگ جهانی دوم را نشان می دهد. نسبت کوچک جمعیت سنین 57 – 56 سال مردان و زنان، واکنش جمعیتی به جنگ چین – ژاپن در سال های 1938 و 1939 است. جمعیت سنین 49 و 50، به کاهش میزان موالید در دوره ی پایان جنگ جهانی دوم اشاره می کند. جمعیت عظیم سنین 48 – 46 سال، نشانگر انفجار جمعیت (baby boom) در سال های 1949 – 1947 است. نسبت بسیار کوچک 29 ساله ها، با موالید سال 1966 «سال Hinoeuma» و یا «سال Firehorse» مطابقت دارد. به دلیل وجود خرافاتی مبنی بر این که تولد در سال Hinoeuma که هر 60 سال رخ می دهد، بد یمنی برای دختران به همراه دارد.

نسبت های بالای سنین 24 – 21 سال، دومین انفجار جمعیت (baby boom) ژاپن در سال های 1974 – 1971 را نشان می دهد. هرم های جمعیتی که با سنین تک سال ساخته می شود، می تواند هر واقعه ی اثرگذار بر روی ساختار جمعیت را آشکار کند؛ در حالی که ممکن است در گروه بندی های بزرگ تر، این وقایع پنهان شوند.

مقایسه ی جمعیت ها (Comparing Populations)

زمانی که شاخص هایی نظیر موالید، مرگ و میر، میزان ازدواج و ... در جمعیت ها مقایسه می شود، باید به ساختار سنی جمعیت دقت کافی شود؛ زیرا میزان های موالید و مرگ، تحت تأثیر ساختار سنی قرار گرفته و می تواند باعث مقایسه ی گمراه کننده ای بشود. احتمال ازدواج یا مرگ در سنین مختلف، متفاوت است. در جامعه ای که به طور نسبی سالمندان بیشتری دارد، نسبت به جامعه ای با شمار جمعیتی مساوی اما جوان تر، احتمال وقوع مرگ بیشتر و تولد کمتر در هر سال وجود دارد.

به عنوان مثال، فنلاند با نسبت بالایی از اشخاص پیر، میزان مرگ خام بالاتری نسبت به آلبانی دارد.

الگوی سنی جمعیت: نیجریه، آمریکا و اسپانیا در سال 1995

میزان های اختصاصی سنی، می توانند برای مقایسه ی منطقی تر مورد استفاده قرار گیرند. مقایسه ی میزان مرگ سالانه ی گروه سنی 64 – 60 سال در مکزیکو و آمریکا، به راحتی احتمال مرگ فردی از این گروه سنی در هر یک از دو کشور در یک سال معین را نشان می دهد؛ زیرا این میزان، از شمار افراد گروه سنی 64 – 60 سال تأثیر نمی پذیرد.

شامل 55 صفحه فایل word قابل ویرایش