نوع فایل: word
قابل ویرایش 40 صفحه
چکیده:
بر اساس شرع و قانون، زوجین وظایف مشترکی در برابر هم دارند، امّا به طور غالب و به خصوص در جوامع اسلامی و ایرانی، زنان به ویژه زنان خانهدار تمام یا بخش اعظم فعالیّت های خود را در منزل شوهر صرف میکنند. تا زمانی که زندگی مشترک ادامه دارد، مشکلی رخ نمی دهد، اما همین که این زندگی دچار تزلزل شد و مسأله طلاق و جدایی مطرح گردید، وضع به گونهای دیگر خواهد شد. بر اساس رژیم مالی حاکم بر زوجین در حقوق ما, تمام درآمدهای به دست آمده توسط هر یک از زوجین در این مدت، به خودشان اختصاص دارد ولی زن در مقابل فعالیت خود در منزل شوهر, از هر درآمدی بینصیب مانده و دچار چالش جدّی میگردد. از این رو، مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال 1371 قانونی را در مورد اجرتالمثل و نحلة زن به تصویب رسانید که مقاله حاضر ضمن بررسی مبانی شرعی و ادله فقهی این دو نهاد، از جهت حقوقی آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد و در پایان نیز اشارهای کوتاه به پیامدهای اجتماعی آن دارد.
واژگان کلیدی: حق الزحمه، اجرتالمثل، بخشش، نحله
مقدمه:
در بیشتر جوامع اسلامی از جمله ایران، کانون خانواده و حفظ و نگهداری و گرمابخشی به آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و قرآن مجید این کانون را محل سکون و آرامش معرفی میکند (اعراف: 189). برای تحقق چنین فضایی, اغلب زنان با خانهداری و کار در منزل شوهر، زمینه فعالیت های مرد را در خارج از خانه فراهم میکنند؛ کارهایی همانند تهیه غذا و شستن لباس های مرد، نظافت منزل شوهر و غیره که جزء وظایف شرعی و قانونی زن نیست اما دارای ارزش اقتصادی است. از طرفی دیگر، در حقوق ایران، تنها یک رژیم مالی بر روابط زوجین حاکم است و آن رژیم استقلال مالی زوجین (جدایی کامل اموال) میباشد؛ یعنی زن و شوهر در دوران زندگی زناشویی از دو دارایی ممتاز و جدا از هم برخوردارند. به عبارت دیگر, اموال زن و مرد دارایی مشترکی را تشکیل نمیدهند و زن پس از عقد نکاح در اداره، تنظیم و تصرّف اموال و داراییهای سابق یا اموال مکتسبه در دوران زناشویی استقلال کامل دارد و ریاست شوهر بر خانواده، هیچ گونه اختیاری در اموال زوجه، برای او به وجود نمیآورد. پس از انحلال نکاح نیز دارایی مشترک، آن گونه که امروز در حقوق کشورهای غربی و غیر آن مرسوم است، مطرح نیست و اگر اختلاطی بین اموال زن و مرد به وجود آید، در صورت عدم امکان اثبات مالکیّت از طرف هر یک از زوجین، باید همانند اموال مشاع قهری بین آنها تقسیم شود.
به رغم مطالب یاد شده، از آنجا که زنان خانهدار خود را شریک زندگی و خانه مرد را خانه خود میدانند، منتهای خدمت و تلاش را برای سر و سامان دادن به آن، به کار میگیرند و برای پایدار ماندن نهال خانواده حتی از حقوق اولیّه خود, یعنی خوراک و پوشاک و دیگر هزینه های زندگی صرف نظر کرده, آن را به حداقل میرسانند. هم چنین به خاطر این که این زنان معمولاً به جدایی و طلاق و گسیخته شدن چنین کانونی که نیرو و جوانی و سلامت خود را فدای آن نموده اند، فکر نمیکنند، سخنی از حق الزحمة و اجرت هم به میان نمی آورند و یا چون نمیخواهند فضای صمیمی و خالصانه زندگی را با این حرف ها مکدر کنند، لب فرو میبندند. در این حالت است که اگر خود را در معرض طلاق ببینند، همه چیز را از دست داده و با آیندهای تاریک مواجه میشوند.
آیا میتوان این همه کار و زحمت زن را در خانه یا بیرون از آن، نادیده گرفت؟ آیا این نادیده گرفتنها ظلم آشکار نیست؟ آیا میتوان پذیرفت، خدایی که برای شیر دادن مادران به فرزندان خود اجرت در نظر گرفته است (طلاق: 6) این همه تلاش و زحمت زن را بیمزد بداند؟ آیا قاعدة «حرمة مال المسلم» (کلینی، 1388: ج2, ص268) درباره زنان استثنا خورده است و در تمام دستآوردهایی که برای آینده زندگی مشترک (نه فقط برای شوهر) گرد آورده است، سهمی ندارد؟ آیا همان طوری که در صورت عدم تأمین هزینه زندگی زن از ناحیه مرد، حاکم موظف است در صورت امتناع مرد، زن را طلاق داده و رها سازد، برای احقاق و تضمین ارزش اقتصادی کار زن و اجرای قاعده مسلم فقهی فوق، حاکم وظیفهای ندارد و نباید برای آن، راه کارهایی پیشبینی کند؟ و بالاخره آیا مقرّرات پیشبینی شده برای پاسخ گویی به نیازها و خواسته های زنان کافی است یا خیر؟
بدین جهت در صدد بر آمدیم این موضوع را از جهات فقهی و حقوقی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و به این سؤال پاسخ دهیم که آیا زنان از بابت این فعالیت استحقاق اجرت دارند یا خیر؟ از این رو تبصرة 6 ماده اصلاحی مقرّرات مربوط به طلاق مصوب 28 آبان 1371 مجمع تشخیص مصلحت نظام را که برای تأمین این هدف وضع شده است, در سه فصل مورد بحث قرار میدهیم.
فهرست مطالب:
چکیده
مقدمه
فصل اول: اجرتالمثل فعالیت های زن در منزل
گفتار اول: اجرتالمثل از نگاه فقه
الف- طرح مسأله و جایگاه بحث
ب- شرایط استحقاق اجرت المثل در فقه
ج- مستندات شرعی اجرت المثل (ضمان استیفای مال غیر)
دلیل اول: قاعدة «احترام مال مسلم»
1- مفهوم قاعده
2- مستندات قاعده
1-2- روایات
2-2- سیره متشرعه
دلیل دوم: بنای عقلا
گفتار دوم: اجرت المثل از دیدگاه حقوق موضوعه
الف- شرایط استحقاق اجرتالمثل
1- انجام فعالیتهایی خارج از وظایف شرعی
2- دستور زوج
3- قصد عدم تبرع
4- در بین نبودن شرط مالی
ب- شرایط مطالبه اجرت المثل
1- شرط طلاق
2- درخواست طلاق از سوی مرد
3- طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار زن
ج- زمان تأدیه اجرتالمثل
فصل دوم: بخشش (نحله)
گفتار اول: مفهوم بخشش (نحله)
الف- مفهوم متاع
ب- نظریههای تفسیری در مورد مفاد آیه
گفتار سوم: بررسی شرایط و مستندات حقوقی نحله
الف- شرایط استحقاق بخشش (نحله)
ب- ملاکهای تعیین میزان بخشش (نحله)
1- سنوات زندگی مشترک
2- نوع کارهای انجام شده
3- وسع مالی زوج
ج- زمان مطالبة نحله
فصل سوم: پیامدهای اجتماعی تبصرة یاد شده
گفتار اول: پیامدهای ممکن
گفتار دوم: راهکارهای پیشگیرانه مندرج در تبصره
نتیجهگیری
منابع
منابع و مأخذ:
1- قران کریم.
2- اردبیلی، ملّا احمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1363، ج10.
3- امامی، سید حسن, حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ هفدهم، 1375، ج 1.
4- ------، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیّه، چاپ ششم، 1370، ج 4.
5- انصاری،مرتضی(شیخ)، کتاب المکاسب، قم، انتشارات علّامه، چاپ دوم «سنگی»، 1367.
6- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، بی-تا, ج21.
7- جبعی عاملی، زینالدین (شهید ثانی)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، دارالهادی للمطبوعات، 1403ق، ج 5.
8 ------، مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام، قم، انتشارات بصیرتی، بی تا, ج 1.
9- جعفری لنگرودی، حقوق خانواده، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم، 1376.
10- -----، محمّد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ چهارم، 1368.
11- حر عاملی، محمّد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا, ج 15.
12- حسینی شیرازی، سید محمد، الفقه، بیروت، دارالعلم، 1409ق، ج58.
13- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف، ارشادالاذهان الی احکام الایمان، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپاول،1410ق، ج2.
14- -----، مختلف الشیعه، تهران، مکتبة نینوی، بی تا, ج 2.
15- -----، قواعد الاحکام، قم، منشورات الرضی، بی تا, ج 2.
16- حلّی(محقق حلّی) جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، 1403ق، جزء 2
17- -----, «85 در صد موارد درخواست طلاق از جانب خانم هاست», مردم سالاری، 11/10/81.
18- حمیدیان, حسن, «اگر خط قرمز را بشنا سیم از آن عبور نمی کنیم» جوان, 29/3/1381.
19-خوئی، سید ابوالقاسم, مستند العروة الوثقی, مقرر مرتضا بروجردی، قم، انتشارات دارالعلم، 1365، ج 1.
20- دیانی، عبد الرّسول، حقوق خانواده ازدواج و انحلال آن، تهران، امیر دانش، چاپ اول، 1379.
21- روزنامه رسمی، مورخ 21/12/1370.
22- شبّر، سیّد عبداللّه، تفسیرالقرآن الکریم (تفسیر شبّر)، بیروت، انتشارات دارالزهرا، چاپ اول، 1412ق، ج 1.
23- صفایی، سیّد حسین و اسدالله امامی، حقوق خانواده، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هفتم، 1378، ج1.
24- طباطبائی(حکیم)، سیّد محسن، مستمسک العروة الوثقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا, ج 12.
25- طباطبائی، سیّد محمّد حسین، تفسیر المیزان, ترجمه سیّد محمّد باقر همدانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1363، ج 2.
26- طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان ترجمه سیّد ابراهیم میرباقری و دیگران، تهران، انتشارات فراهانی، چاپ اول،1350، ج 2.
27- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، بی جا, دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی تا, ج 4.
28- طوسی(شیخ الطائفه)، محمّد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیّه، بی جا, المکتبة المرتضویة لاحیاء الاثارالجعفریة، 1460ق.
29- طوسی، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة، تهران، دار الکتاب الاسلامیه، 1390ق، ج 7.
30- -----، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة، تهران، دار الکتاب الاسلامیّة، چاپ چهارم، 1365، ج 8.
31- علوی حسینی موسوی، محمّد کریم، کشف الحقایق عن نکت الآیات و الدقائق، تهران، حاجعبدالمجید - صادق نوبری، چاپ سوم, 1396ق، ج 1.
32- فیض کاشانی، محسن، الصافی فی کلام اللّه، مشهد، دار المرتضی للنشر، بی تا, چاپ اول، ج 1.
33- قنبری، وجیهه، «82 درصد متقاضیان طلاق, زنان هستند», خراسان، 27/3/81 .
34- کاتوزیان، ناصر, حقوق مدنی (خانواده)، تهران، بهمنبرنا، چاپپنجم, 1378، ج1.
35- -----، حقوق مدنی (الزام های خارج از قرارداد)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپاول، 1374، ج 2.
36- -----، وقایع حقوقی، تهران، نشر یلدا، چاپ دوم، 1374.
37- کرکی (محقق کرکی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، 1408ق، ج 12.
38- کلینی رازی(شیخ کلینی)، ابوجعفر محمّد بن یعقوب، الاصول من الکافی، تهران، دار الکتاب الاسلامیّه، چاپ سوم، 1388ق، ج 2 و 6.
39- مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه، مجموعه آرای فقهی قضایی در امور حقوقی، قم، بی جا, بی نا, چاپ اول,1381.
40- مصطفوی، سیّد محمّد کاظم، مائة قاعدة فقهیّه، چاپ اول، 1412ق.
41- مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، انتشارات صدرا، چاپ بیست و یکم، زمستان 1374.
42- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیّه، 1366، ج 3.
43- مهرپور، حسین، مباحثی از حقوق زن از منظر حقوق داخلی، (مبانی فقهی و موازین بینالمللی)، تهران، مؤسسه اطلاعات، چاپ اول، 1379.
44- موسوی (خمینی)، سیّد روح اللّه، کتاب البیع، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1368، ج 1.
45- موسوی بجنوردی، سیّد محمود، قواعد فقهیّه، تهران، نشر میعاد، چاپ دوم، 1372.
46- موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذّب الاحکام، قم، مؤسسة المنار، چاپ چهارم، 1416ق، ج 19.
47- نجفی، محمّد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، المکتبة الاسلامیّة، چاپ دوم, 1366.
48- هدایت نیا، فرجالله، بررسی مبانی مهمترین تحولات حقوقی در روابط مالی زوجین پس از انقلاب اسلامی, پایان نامه کارشناسی ارشد، قم، دانشگاه مفید.
49- هندی (فاضل)، محمّد بن الحسن، کشف اللثام و الابهام عن کتاب قواعد الاحکام، قم، منشورات مکتبة آیة اللّه مرعشی، 1405ق، ج 2.
50- یزدی، سیّد محمّد کاظم، العروة الوثقی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیّة، بی تا, ج 2.
پروژه طلاق و سهم زن از زندگی مشترک. doc
