چکیده : پژوهش در هنر اسلامی در راستای کشف ماهیت و منشا آفرینش هنر و همچنین واکاوی ارتباط میان هنرمند و اثر هنری نیازمند تحقیق وسیع و جامعی در مبانی عرفانی هنر اسلامی است. یکی از مقولات مهم آفرینش اثر هنری در هنر اسلامی مسئله عالم مثال و قوه خیال است که در سیر اندیشه‌ورزی حکمای اسلامی به عنوان اساسی‌ترین عنصر آفرینش در هنر تلقی می‌شود. هنرمند در عالم هنر اسلامی در پی یافتن و کشف حقیقتی است تا بتواند آن را در آثار خویش متبلور سازد؛ این کشف از طریق مرتبه ادراک خیالی که وسیع‌ترین نوع ادراک انسانی است، صورت می‌پذیرد. ساحت خیال با توجه به اهمیتی که در قلمرو آفرینندگی دارد عوالم قدسی را برای هنرمندِ اهل مکاشفه مفتوح می‌کند و لذا هنر معماری اسلامی هم در صورت و هم در محتوا با حقیقت هستی و حقیقت اسماء الهی پیوندی ناگسستنی برقرار می‌سازد. در این پژوهش با رویکرد هرمنوتیک به مطالعه نظریات هنر اسلامی، شرح حواس پنج‌گانه، ساحت خیال و عناصری همچون گنبد، نقوش اسلیمی، تجلی نور و رنگ در معماری مسجد از منظر ابن عربی و شیخ اشراق و همچنین ارتباط این عوالم با ساحت هنر و هنرمند پرداخته شده است. بررسی حاصل از عناصر ظاهری و باطنی معماری مسجد شیخ لطف ا.. حکایت از آن دارد که این مسجد نمونه‌ای والا از هنر معماری اسلامی و تبلور ساحت خیال است که هنرمند معمار مبتنی بر تعالیم و آداب برگفته از فتوت‌نامه‌ها پرده از اسرار عالم قدسی برکشیده و جلوه‌ای از تجانس میان عالم معنا و عالم مجاز را به نمایش گذارده است.
پایان نامه : قوه خیال و عالم خیال: منشاء آفرینش اثر هنری در هنر اسلامی -1392
