سکونتگاه ها با دیوار ضخیم و بلند همراه با پنجره های کرکره ای چوبی (جهت جلوگیری از نور شدید و ایجاد محرمیت بیشتر در داخل خانه) و دست اندازهای بلند پشت بام، در حیاطی وسیع با حوضی در وسط آن ساخته می شد که از نظر تطابق با نوع اقلیم بهترین ساختمان محسوب می شد. زیرا دیوارهای ضخیم باعث جذب نور آفتاب می شود و با توجه به سمت آفتاب هرگز در نقطة اوج قرار نمی گیرد. حیاط در شب باعث پرتو افکنی به آسمان شده و در روز نیز پرتو های مستقیم خورشید به آن نمیرسد و در نتیجه هوای ملایمی ارائه می کند. این حالت موقعی تشدید می شود که حوضی در حیاط وجود داشته باشد که اعتدال هوا را به دنبال خواهد داشت. رو به جنوب بودن پنجره در ایران بهترین شرایط را جهت استفاده از نور خورشید فراهم می کند. این وضعیت در اردبیل دارای مزیت دیگری نیز می باشد.
در اردبیل از آبان ماه بادهای جنوب غربی در منطقه مسلط می شوند که اکثراً توأم با سرما می باشند، در حالیکه در ماههای تابستان بادهای شمال شرقی (مغان یئلی) و شرقی (مه یا قره یئل) با حاکمیت در منطقه موجب کاهش خشکی هوا در اردبیل می شوند. بنابراین در صورتی که ساختمانها رو به جنوب باشند، صرف نظر از شرایط نوری مناسب، موجب می شود تا هنگام تسلط بادهای سرد جنوب غربی در زمستان مستقیماً در معرض بادهای فوق قرار نگیرند. به خصوص اگر دیوارهای غربی یا جنوب غربی مساکن ضخیم تر باشند، اتلاف انرژی هم از طریق تشعشع و هم از طریق انتقال به حداقل کاهش خواهد یافت. در فصل تابستان نیز می توان با استفاده از پنجره یا دریچه که در ساختمان به طرف شمال شرق یا شرق ایجاد شده است، از بادهای خنک شرقی یا شمال شرقی جهت خنک تر شدن داخل ساختمان استفاده نمود.
- درونگرایی ساختمان که متجانس با معماری منطقه است.
- خانه ها از یک تا دو طبقه اند، حیاط میانی و دیواری بلند داشته، اکثراً دارای ایوان و محل نشستن تابستانی می باشد. این خانه ها نسبتاً بزرگ بوده و فضای وسیع تری را جهت ساکنین آن ارائه می دهد و این نیز به این دلیل است که می خواهد ساعات فراغت را بیشتر در خانه بگذرانند، در نتیجه فضای بیشتری را جهت فعالیت های مختلف لازم دارند.
به طور کلی ویژگی های بومی معماری منطقه به قرار زیر است:
فضاهای تشکیل دهندة این گونه مساکن؛ تالار، ایوان و حیاط است که ترکیبی موزون با عناصر و فضاهای مسکن سنتی اردبیل مجموعه ای زیبا به وجود آورده است. ارتباط ورودی با اولین گذر از طریق هشتی صورت
می گیرد و دسترسی به فضاهای داخلی ممکن است از طریق فضای سرپوشیدة دالان و یا از طریق فضای باز حیاط صورت پذیرد.
اصول ساختمان این گونه بناها بر اساس قرینه سازی است؛ لذا در نمای اصلی آن که رو به حیاط داخلی دارد، این اصول کاملاً رعایت گشته است و محور میانی بر محور میانی تالار اصلی خانه منطبق است. ظاهر خارجی این بناها، دیوارهای بلندی است که با مصالح بومی بنا گردیده است.
داشتن ارتباط بین سطوح باز و بسته.
رعایت سلسله مراتب فضاهای باز و نیمه باز و بسته که با توجه به اقلیم سرد اردبیل، جهت جلوگیری از تبادل حرارتی سریع الزامی است.
ایجاد نکردن بازشو در تمام جهات ساختمان به دو علت:
الف) از نظر اینکه در این منطقه جبهه های شرقی و غربی نور و آفتاب مناسب با توجه به اقلیم منطقه ندارد.
ب) دیگر اینکه باد غربی مزاحمی در منطقه وجود دارد که می بایست حتی الامکان جبهة غربی بسته شود.
در نظر نگرفتن سقف شیبدار در ساختمان، هرچند که از نظر فصول سرد و میزان بارندگی برف از نظر اول منطقی به نظر می رسد، ولی از نظر جوابگویی به مسائل اقلیمی اشکال دارد. زیرا نگهداری خود برف روی بامها به عنوان عایق حرارتی در زمستان کار می کند و برای همین بوده که معماری قدیمی اردبیل نیز از سقف های غیر شیبدار استفاده می کرده اند.
بافت متراکم قدیمی:
در بافت متراکم قدیمی، خانه ها اغلب به یکدیگر چسبیده اند و حداقل فضای عمومی و لازم را برای آمد و شد پیاده تشکیل می دهند، این فضاها به علت فشردگی و ترکیب خانه ها دارای پیچ و خم زیاد بوده، فرم ارگانیک و طبیعی گسترش بافت را به وجود می آورند.
اتصال جانبی خانه ها به هم و در نتیجه فرم گیری کلی با کوچه ایی مستقیم و عریض نمایانگر اثرات مداوم اقلیمی و موقع جغرافیایی منطقه بر فرم یابی بافت فیزیکی شهر است. همچنانکه معمار قدیمی با ساختن دیوارهای ادامه دار و به کار بردن حداقل قسمت های باز در آن (پنجره) و قیر اندود کاهگل در پوشش ساختمان این نکته را توجه می کند.
همانطور که گفته شد؛ مصالح ساختمانی غالباً خشت و آجر و آهک بوده ولی پی های خانه ها را همیشه با سنگ و آهک می گرفتند و نمای ساختمان را تا ازاره یعنی تا زیر پنجره ها با سنگ حجاری شده و از آن به بالا با آجر می ساختند و جرز آجرها را با گچ بند می کشیدند و سال های بعد که نمای ساختمان بر اثر باد و باران آفتاب و گرد و خاک رنگ خود را می باخت، روی آجرها را با رنگ روغن به رنگ آجری و روی بندها را نیز با رنگ سفید نقاشی می کردند.
عملکرد خشت و گل در جلوگیری از نفوذ سرمای شدید در زمستان و به وجود آمدن دیوار های قطور، گویای این مطالب که شرایط اقلیم در مقابل نیازها مهار شده و تا حد زیادی از تأثیرات نابهنجار آن در بافت مسکونی کاسته است.
شامل 15 صفحه Word
دانلود تحقیق معماری مساکن قدیمی