فرمت فایل word: (لینک دانلود پایین صفحه) تعداد صفحات : 21 صفحه
پیشگفتار
از آنجایی که سفال دوران صفویه کمتر بررسی شده اند لازم است که از زوایای مختلف این سفالها مورد بررسی قرارگیرند که از جمله می توان به نقوش و تناسب های رنگ اشاره کرد.آنچه که ساخته شده است در واقع برگرفته از نقوش و تناسب های رنگی سفالینه های دوران صفوی است که هدف این کار شناسایی و باز آفرینی ترکیب های زیبایی شناختی آن دوران است . نقش یکی از ظروف برگرفته از سنگ مزار محرابی مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی و دیگری بخشی از تزئینات نورگیر قندیلخانه از این مجموعه می باشد.
تاریخچه سفال و لعاب در دوره صفوی
در اوایل قرن دهم هجری ، برابر قرن شانزدهم میلادی ، سلسله صفوی به حکومت رسید و سلسله ای قدرتمند بعد از نهصد سال سرنوشت کشور را به دست گرفت .
در این دوره شهرهای مختلف مانند تبریز ، قزوین و اصفهان به عنوان پایتخت انتخاب شدند . علاقه و توجه سلاطین این سلسله از جمله شاه عباس به هنرهای تجسمی و هنر سفالگری در خور توجه بوده .
نفوذ و تأثیر هنر سفالگری و ساخت بدل چینی و سلادن و سایر تولیدات کشور چین را در سراسر این دوره بر تولیدات داخلی نمی توان نادیده گرفت .
سفالگری دوره صفویه را از لحاظ فنی می توان به چند گروه تقسیم کرد :
1- ظروف کوباچی و ایزنیک
2- ظروف سفالین براق نقاشی شده ( طرح گل و مرغ )
3- ظروف سفالین سفید رنگ معروف به گامبرون
4- ظروف معروف سفید و آبی
5- ظروف رنگ آمیزی چند رنگ و تک رنگ ساخت کرمان ( سلادن )
ظروف کوباچی:
نام آن از داغستان قفقاز گرفته شده زیرا تعداد زیادی از این ظروف در این محل یافت شده . بدنه این ظروف سفید و با رنگ سیاه ، قرمز ، قهوه ای ، سبز و آبی نقاشی شده و لعاب شفاف شیشه ای دارد.
ظروف ایزنیک :
معرف هنر سفالگری سرزمینهای تحت حکومت عثمانی است .زیباترین ظروف دوره عثمانی با لعاب سفید و نقوش متنوع و طرحهای زیبا در رنگهای متنوع ساخته شده است .
ظروف سفالین نقاشی شده براق :
دارای بدنه صخیم و رنگ زرد مایل به سبز می باشد با نقوش انسان و حیوان روی آن
ظروف زمینه سفید ( گامبرون ):
گامبرون نام قدیم بندر عباس است. این ظروف از نظر رنگ سفید و شفاف و نوع تزئینات
بسیار لطیف و به رنگ آبی و سیاه در زیر لعاب است.
ظروف سفید و آبی اواخر دوره صفویه:
این نوع آبی کم کم به لاجورد تبدیل شد. شهر کرمان و مشهد از مراکز ساخت این سفال می باشند.
سفالینه سلادن:
در دوره صفویه سفالینه جدیدی به نام سلادن در کارگاههای سفالسازی مهم ایران متداول می گردد. سفالینه سلادن نیز همانند ظروف آبی و سفید دوره صفویه به دو گروه تقسیم می شود:
گروه اول شامل ظروفی که تحت تأثیر ظروف سلادن چین ساخته شده و گروه دوم ظروفی که با ابتکار سفالگران ایرانی با نقوش و تزیین جدید در عصر صفوی رایج شده است.
سفالینه سلادن دارای بدنه ای سخت بوده و برنگ سبز تیره و روشن ساخته می شده از نظر تزیین به انواع گوناگون چون نقش قالب زده و برجسته تقسیم شده است.
طرحهایی چون اژدها ، عنقا ، ماهی ،ابرهای پیچیده و گل لوتوس که از موتیف های رایج چینی است در سفالینه های سلادن عهد صفوی به چشم می خورد و از نظر شکل نیز ظروف تا حدی شبیه ظروف ساخت چین می باشد.
گروه دوم سفالینه های سلادن از نظر تزیین با گروه اول متفاوت است . رنگ آن تیره و شکل آن عمومأ کاسه و بشقاب می باشد.
نوشته ها در روی لبه ظروف گاهی قسمتی از تزیین این سفالینه ها را تشکیل می دهد. در مورد مراکز ساخت ظروف سلادن به علت عدم بررسی های کافی اطلاع درستی در دست نیست ولی شهرهای کرمان ، سلطانیه ، اصفهان و بندر عباس از جمله نقاطی است که این نوع سفالینه ها در آنجا یافت شده است.
مراحل ساخت سفال :
فن سفالگری مراحل متعددی دارد که مهمترین آنها عبارتند از تهیه خمیر – شکل بخشیدن – تزئین دادن – لعاب دهی و بالاخره پختن .
نخستین مرحله تولید ظروف سفالی تهیه خمیر است که عمومأ از خاک رس آماده می شود. این خاک انواع متفاوت دارد و معمولأ از سواحل دریاچه ها ، رودخانه ها و برکه ها جمع آوری می گردد.
خاک رس اغلب شامل هیدرات سیلیکات آلومینیوم یعنی کائولن با فرمول شیمیایی می باشد که از فعل و انفعالهای فیزیکی و شیمیایی صخره های فلدسپاتی مشتق می شود. کائولن در زیر ذره بین به صورت بلورهای ورقه مانند بسیار کوچک ظاهر می گردد و در موقع نمناک بودن ملکول های آب در میان این بلورها نفوذ می کند . هر بلوری بوسیله لایه نازک آب از بلور کناری خود جدا می شود و به همین دلیل است که گل رس حالت شکل پذیری پیدا می کند.
پس از آن عمل ورز دادن خمیر انجام می شود که در گذشته به شیوه چنگ زدن ، لگد کردن و برگرداندن عمل می شده ولی اکنون با وسائل صنعتی مانند ماشین های مخلوط کن انجام می گیرد.
مرحله بعدی شکل بخشیدن سفالینه که در ابتدا با دست انجام می گرفت به این ترتیب که یک تکه گل ( چانه ) را در یک دست نگهداشته و با شست دیگر درون آن را گود می کردند . این گل به آرامی بین شست و انگشتان دیگر تحت فشار قرار گرفته و گل یا چانه به آهستگی چرخانده می شود . با ادامه این عمل سفال به فرم ساده در می آید
تحقیق درباره نقاشی و لعاب روی سفال با الهام از نقوش مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی
