لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 6
بررسی و نقد طرح کرامت در دوره آموزش ابتدایی
دکتر محمد حسنی
مقدمه
جوامع انسانی هر یک به گونه‌ای در تلاشند تا شرایطی را فراهم آورند که در سایة آن انسانها زندگی و حیات بالنده و پویایی داشته باشند. علی‌رغم تفاوت‌های فراوان در شیوه‌ها، این منظور بنیادی هر جامعه انسانی است. بی‌تردید یکی از اجزاء و عناصر هر جامعه‌ای که در تدوام و انسجام آن دخالت دارد نظام ارزشی و اخلاقی جامعه است که پشتوانه قانون‌ها و سنت‌های صالحه است. بی‌تردید ارزشها به ویژه ارزشهای اخلاقی رکن اساسی حیات انسانها را تشکیل میدهد.
بر این اساس، شناخت و فهم ارزشها و درونی نمودن آن یکی از بهترین عوامل مؤثر در تداوم حیات جوامع است و لذا این موضوع از دلمشغولی رهبران جوامع بشری است. پیامبر گرامی اسلام(ص) یکی ازاهداف مأموریت الهی خود را برا ی بشریت تکمیل مکارم اخلاقی می‌دانند[1].
ظهور دوران مدرن و شکل‌گیری جوامع انسانی با ویژگیهای خاص، مدرسه یکی از نهادهایی شد که درتربیت و آمادگی نسل نو خاسته جوامع نقش حساسی را به عهده گرفت. اگرچه عمدتاً انتظار از مدرسه بیشتر به کارکرد توزیع دانش و معرفت معطوف است اما کارکرد آماده سازی شهروندان برای حیات سازنده و متعالی در جامعه از کارکردهایی است در این دوره بسیار مورد تأکید است. اگر وظیفه مدرسه را تربیت نسل نوخاسته بدانیم، جامعیت واژه تربیت نیز مؤید این سخن است که کارکرد نهاد مدرسه فراتر از توزیع دانش است . علاوه براین در عصر فن آوری اطلاعات به سبب دسترسی همگانی و همه جایی و آسان ( همه مکانی ) به اطلاعات کارکرد مدرسه در توزیع دانش کم رنگ شده است و کارکرد های دیگر به ویژه در دوره های تربیت عمومی مورد عنایت جدی است.
از سوی دیگر زمانه ما نیاز به توجه به ارزشها خاصه ارزشهای اخلاقی بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود. رشد و توسعه سریع علم و فن‌آوری و فقدان نگرش ارزشی و اخلاقی به آن، نمود وحشتناکی یافته است. به گونه‌ای که در عصر حاضر بشر بیش از هر چیز دیگری به اخلاق و اعتلای آن در جوامع نیاز دارد و ا ین به ملت و منطقه خاصی محدود نمی‌شود و ضرورتی جهانی و انسانی دارد.
بر این اساس می‌توان گفت که مدرسه نمی‌تواند و نباید در برابر موضوع اخلاق ساکت باشد.امروزه در نظامهای آموزشی کشورهای جهان بر اساس اهدافی که نشانه رفته اند این توجه جدی به ساحت تربیت اخلاقی و دینی (معنوی) مشهود است . لذا می توان گفت که یکی از دلمشغولیهای سیاست گذران آموزشی جهان تربیت اخلاقی است.
علاوه برضرورت جهانی توجه به تربیت اخلاقی ، ایران خود کشوری است که سابقه طولانی در توجه به ارزشهای اخلاقی دارد و به عنوان ملتی اخلاقی در جهان شهرت داشته ایم و ادبیات غنی و سر شاز از اخلاق و اخلاقیات نشان از تو جه عمیق مردم ایران به این حوزه از حیات بشری است. با توجه به زمینه و بستر تاریخی و فرهنگی مناسب در کشورما طبیعی است که از دغدغه‌های اساسی نظام آموزشی کشور از دیر باز اخلاق و تربیت اخلاقی بوده است. همیشه در مجموعه اهداف مصوب نظام آموزشی مجموعه‌ای از اهداف اخلاقی دیده می‌شود. تحلیل محتوای کتابهای درسی قبل از انقلاب اسلامی نشان می دهد که محتوای کتابهای درسی مشحون از آموزه های اخلاقی و ارزشی است . بعد از انقلاب اسلامی نیز تربیت ارزشی و اخلاقی از دغدغه‌های اساسی سیاست‌گذاران نظام آموزش بوده است. ملاحظه اهداف مطلوب نظام آموزشی، اصول مصوب نظام آموزشی و محتوای کتابهای درسی هم نشان از توجه جدی به این موضوع است.
یکی از برنامه هایی که چندین سال است که به مقوله تربیت ارزشی پرداخته است طرحی است که به نام کرامت مشهور است . این طرح آرام و بی صدا در تعداد زیادی از مدارس ابتدایی کشور با موفقیت نسبی در حال اجرا است. در این مقاله مختصر ، به نقد و برررسی ّآن پرداخته می شود . امید است با توجه بیشتر مسئولین ،این طرح با غنا و پویایی روز افزون تری دنبال شود.
طرح کرامت
یکی از طرحهایی که در حوزه تربیت ارزشی(به ویژه اخلاقی) بعد از انقلاب در معاونت پرورشی و بعدها در معاونت آموزش عمومی دنبال شد ، طرح کرامت[2] است. این طرح کم و بیش مورد اقبال واقع شده است. در واقع طرح کرامت پاسخی به چالش بزرگ تشکیلات امور تربیتی در ایجاد تمایز و تفکیک بین آموزش و پرورش و حذف نقش ارزشمند تربیتی معلمان در مدرسه است.
مبنای نظری این طرح با هدف کلی تکریم شخصیت دانش‌آموزان با عنایت به بند ج اصل دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر بنیاد جمهوری اسلامی بر کرامت انسانی، در سال تحصیلی 73-72 به سفارش دفتر مشاور و برنامه‌ریزی امور تربیتی توسط مرحوم دکتر رجبعلی مظلومی با استناد به کتاب خصال شیخ صدوق تحت عنوان "مدارج تربیت منطقی" تدوین شده و سپس کارشناسان زیربط با عنایت به اثر مذکور، طرحها و برنامه‌های اجرایی را تحت عنوان طرح کرامت در مدرسه آماده نمودند و جهت اجرا به استانها ارسال نمودند. از سال 76-75 توسعه عرضی طرح آغاز شد و درسال 1379 20% از مدارس تحت پوشش قرار گرفت.
گزارشها از موفقیت طرح حکایت داشت به گونه‌ای که در سال 1379 شورای عالی آموزش و پرورش در رأی 658 خود به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مأموریت داد که با مشارکت حوزه معاونت پرورشی با استفاده از تجارب طرح کرامت به اصلاح و بازنگری برنامه درسی دورة ابتدایی اقدام نماید. بر اساس اسناد منتشر شده، ویژگیهای این طرح چنین بیان شده است:
مشارکت معلمان در تربیت دانش‌آموزان
این طرح در راستای مقابله با چالش پیش گفته، معلمان را به عرصه فعالیتهای تربیتی دعوت کرده است و درواقع تلفیق برنامه‌های آموزش و پرورش عنایت خاصی شده است.
توجه به آموزش مهارتهای زندگی
با توجه به واحدهای کار تعیین شده در این طرح، مشخص است که این طرح به آموزش مهارتهای زندگی عنایت خاصی نموده است.
حذف ارزشیابی کمی از فرآیند یاددهی – یادگیری.
آموزش ارزشهای اخلاقی
از جهت‌گیریهای اساسی این طرح تربیت اخلاقی است. ملاحظه واحدهای کار تدوین شده در این طرح در پنج پایه دورة ابتدایی از برجستگی ارزشهای اخلاقی حکایت دارد. اکثر ارزشهای مورد توجه در این طرح ارزشهای اخلاقی است. برخی از ارزشهای اخلاقی مورد توجه عبارتند از: توجه به کار، استقامت، مسئولیت، مشارکت و مشورت، تحمل عقاید، صرفه‌جویی، صداقت، خوش‌رویی،سخاوت، رعایت حقوق دیگران، صله رحم، احترام به والدین و بزرگترها، حق‌طلبی، ظلم ستیزی، حمایت از مظلومان، عفت، امانتداری، وفای به عهد. همچنین گروهی از ارزشهای مذهبی عبارتند از: یاد خدا، اطاعت خدا، حجاب، اماکن متبرکه، قرآن، وضو، نماز ومانند اینها.
تربیت دینی بر پایه ارزشهای اخلاقی
از ویژگیهای دیگر این طرح تربیت دینی بر محور ارزشهای اخلاقی است. به طور مشخص جدول توزیع واحدهای کار در پایه‌ها نشان میدهد اهداف اخلاقی به اهداف دینی تصریح شده غلبه دارد. این همان تلاشی است که در این طرح اگرچه به آن تصریح نشد، اما واقعی است تربیت دینی را با تکیه بر ارزشهای اخلاقی دنبال می‌نماید. این ویژگی طرح کرامت را از رویکردهای رایج جدا می‌سازد و به آن نرمی و لطافت خاصی میدهد.
اهداف طرح
اهداف طرح در اسناد اولیه طرح (مراد حاصل و دیگران ، 1381) به این شکل بیان شده است.
انسان متعالی و متخلق به اخلاق الهی(غایت)
کرامت انسانی (مقصد آموزشی)
ارزشهای مورد نظر دربرنامه های طرح(هدف کلی)
ارزشهای مطرح در واحدهای کار(هدفهای جزئی)
در طرح کرامت تأکید بر این است گرایش و عمل به ارزشها عامل اصلی کرامت انسانی است و تمایل به رذایل و ضدارزشها عامل ارزشی کاهش کرامت انسانی است. هر چند بر اساس نظر امام علی (ع) کسی که کریم النفس است به پستی‌ها گرایش نخواهد داشت. لذا می‌توان گفت نفس کریم خود عامل نزدیکی به ارزشهاست. به هر حال فرض بر این است کرامت نتیجه تربیت ارزشی است و هم عامل تداوم تخلق به اخلاق الهی. به همین سبب این طرح رویکردی در تربیت ارزشی به ویژه ارزشهای اخلاقی است.
در این طرح با توجه به واحدهای کار تعریف شده در حیطه‌های شناختی و عاطفی به اهداف تربیت اخلاقی توجه شده است گرچه تلاش می‌گردد در حیطه مهارتی نیز به آموزش ارزشها توجه شود اما به نظر می‌رسد که ماهیت ارزشهای مورد بحث به گونه‌ای است که به سختی بتوان تحقق این مهارتها را مورد توجه قرار داد.
مجموعه ارزشهای مورد بحث در 23 برنامه تعریف شده است که در هر برنامه حداکثر 5 واحد کار (به ازاء هر پایه یک واحد کار) در نظر گرفته شده است.
برنامه به ترتیب عبارتند از:
آشنایی
خوشبختی
همت و تلاش
مشارکت
قناعت
محبوبیت
بهشتی شدن
آراستگی
قدرشناسی
آداب و معاشرت
رفع عیبها
دوستی
سفر
عزت نفس
فداکاری
آزادگی
تفکر
خلاقیت
بازگشت
نیکوکاری
شرافت
هویت
بر اساس اسناد موجود در ارتباط با طرح مبانی خاصی برای تصویب این ارزشها ارایه نشده است که آیا این مجموعه بر اساس مفروضه‌هایی اولویت‌بندی شده‌اند؟ وآیا تناسب آنها با خصوصیات روانی و اجتماعی دانش‌آموزان دورة ابتدایی مورد بررسی قرار گرفته است؟
همانطور که گفته شده این برنامه‌ها هر یک حداکثر 5 واحد کار دارد که در این قسمت به نظر می‌رسد تا حدودی تناسب مفاهیم ارزشها، سطح رشد دانش‌آموزان بر مبنای پایه تحصیلی در نظر گرفته شده است و به عنوان مثال در برنامه مشارکت برای پایه‌ها اول تا پنجم به ترتیب مفاهیم ارزشی زیر در نظر گرفته شده است:
مسئولیت – نظم
حسن روابط اجتماعی
مشارکت‌جویی و مشورت
خودرهبری – تحمل عقاید دیگران
(در این برنامه برای پایه چهارم، واحد کار در نظر گرفته نشده است)
در واقع نقشه تربیت ارزشی درطرح کرامت به صورت ماتریسی است که در ستون اصلی آن مفاهیم ارزشی اساسی که در صفحه قبل به آن اشاره شد، وجود دارد و در ردیفهای آن متناسب با هر مفهوم ارزشی اساسی (برنامه)، مصادیق آن به تناسب سن در پایه‌های مختلف دورة ابتدایی پخش شده است.
اهداف طرح در جریان دگردیسی طرح تغییر کرده است در اسناد اخیر به شرح زیر تدوین شده است:
زمینه‌سازی و تقویت بینش و مهارت دانش‌آموز جهت رشد و توسعه کرامت خویش و بروز قابلیتهای کرامتی.
تقویت روحیه در دانش‌آموز مبنی بر تکریم انسانهای دیگر.
تکریم دانش‌آموز به عنوان یک انسان (بماهو انسان) واحد روح الهی در محیطهای خانه و مدرسه توسط کلیه عوامل انسانی موثر در تربیت او.
قابل ذکر است که در نسخه‌های جدید راهنمای معلم برای اجرای طرح کرامت شکل ماتریسی نقشه مفاهیم ارزشی به هم ریخته شده است و به این شکل در آمده است(کریم زاده و دیگران،1384)
پایة اول:
به یادخدا، قرآن، خانواده، نظم، پاکیزگی، هدیه، بدرقه،مسئولیت، همدلی، خودآگاهی.
پایة دوم:
نیایش، دوست خوب، اماکن مقدس، ارتباط بین فردی، ادب، راستگویی، امانتداری، تفکر خلاق، صرفه‌جویی، سخن
پایة سوم:
نماز، تفکر نقّاد، حلال و حرام، وفاداری، همکاری، همسایه، پوشش، اعتماد به نفس، عفو، تصمیم‌گیری.
پایة چهارم:
عفت و حیا، الگوی خوب دوستیابی، آراستگی، نجابت، تعقل، روابط اجتماعی، رازداری، انتقادپذیری، حل مسأله.
پایة پنجم:
توکل، مزاح و شادی، مناعت طبع، کنترل هیجان، رضایت‌مندی، ابراز توانایی، مشارکت، انفاق، حق‌گویی.
روشن است که نظم سابق کم و بیش به هم ریخته شده و مفاهیم ارزشی بر اساس سلیقه کارشناسان انتخاب شده و به آنها نظم داده شده است.
تحقیق درموردبروشور بررسی و نقد طرح کرامت در دوره آموزش ابتدایی