شمس العماره یکی از بناهای مرتفع و مشخص و جالب تهران قدیم است . گویا ناصرالدین شاه قبل از سفر اروپا بر اثر دیدن تصاویر بناها و آسمان خراشهای کشورها غربی ، تمایلی پیدا می کند بنای مرتفعی نظیر بناهای فرنگستان در پایتخت ممالک محروسه خود ایجاد نماید تا از بالای آن خود و زنانش بتوانند منظره شهر تهران و دورنمای اطراف را تماشا کنند . شاه در حدود سال 1282 هـ . ق . این قصد را با دوستعلی خان نظام الدوله معیرالممالک در میان می نهد و او را برای ساختن چنین بنایی در سمت شرقی ارگ سلطنتی مامور می کند .
معیرالممالک بزودی بوسیله استادان و معماران ماهر آن زمان طرح عمارت را ریخته و پی کنی آنرا شروع می کند . ساختمان آن پس از دو سال یعنی در سال 1284 هـ . ق. بپایان می رسد و آنرا شمس العماره نامیده تاریخ بنایش را بحساب جمل «کاخ شاهنشاه» می یابند .
محمدحسن خان اعتماد السلطنه در روزنامه ایران در سال 1294 هـ .ق. در باره
این کاخ می نویسد :
«... اولاً عمارت شمس العماره است که بسیار مرتفع و از بناهای بسیار عالی این دولت جاود شوکت می باشد . تالارهای آینه و ستونهای بلند بزرگ از مرمر و از اره و پله ها نیز کلا از مرمر و مراتب زیادی الی بالای عمارت دارد . چهل ذرع ارتفاع این عمارت است . دو برج دارد با یک مهتابی که روی برجها نشیمن عالی ساخته اند برای تفرج ، وقتی که بالای آن برجها می روند شهر تهران و اطراف و کوهها و صحراها کلا پیدا و چشم انداز بسیار خوب و با روحی دارد در کمال خوبی می توان دید . حتی همه دره هاو آبشارهای کوهها پیداست و در این عمارت هم از اسباب و اشیاء نفیسه بسیار است و ساعت بزرگی در بالای این عمارت می باشد که صدای زنگ آن در اکثر مواضع شهر شنیده می شود » .
باز همو در الماثر و الاثار می نویسد :
«بنیان و بنیاد کوچک مبارک معروف شمس العماره که از عظایم آثار این شهریار و امتیازش بر جمیع ابنیه تهران بلکه ایران اظهر من الشمس است مشتمل بر خمس . و این یادگار بزرگوار چنانکه در اوایل این باب ... اشارت شد بدستیاری دوستعلی خان معیرالممالک بسبک قصور عمارت فرنگستان طرح ریخته و پرداخته و بناء برداشته و افراخته شده است تاریخ تاسیس آن بنیاد و این اثر سعادت نهاد 1284 سال بیست و یکم از جلوس همایون است.»
بی گفتگو شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری وهم از نظر آرایش داخلی ، یکی از بناهای تاریخی و زیبا و جالب تهران است و آینه کاریها و نقاشیها و گچ بریهای از اره ها و دیوارها و سقف های آن از حیث نمایش و شیوه های مختلف و متنوع تزئینات داخلی بناها در ایران بی نظیر است و جای آن دارد که از نظر حفظ نمونه و موردی برای مطالعه معماری و تزیینات داخلی آن دور از تاریخ ایران در نگاهداری و مرمت آن دقت و همت بیشتری بخرج بدهند و نگذارند این اثر جالب از بین برود .
این ساختمان را معیرالممالک بخرج خود ساخته و بعلتی که بهتر است از نظر تکمیل تاریخچه بنا شرح آنرا از زبان نواده اش دوستعلی خان معیرالممالک بشنویم ، تقدیم ناصرالدین شاه کرد .
می گوید : «حاج میرزا حسین خان سپهسالار که با معیر الممالک نرد مخالفت می‌باخت نهانی چند تن را بر آن گماشت تا صورت مخارج بنای مزبور را با دقت بردارند و در آخر کار آن را برای مقابله با سیاهه تقدیمی معیر بدست شاه داد و ضربتی کاری بکار رقیب خود برد .
پس از د سال بنای شمس العماره بپایان رسید و مخارج آن از هر جهت با اثاثه و فرش و غیره به چهل هزار تومان بالغ گردید ، روزی را جشن گرفتند و شاه رسماً بعمارت مزبور آمد و حاج میرزا حسین خان هم برای مشاهده نتیجه نقشه خود حضور بهم رسانید شعرا با مدیحه های آبدار مقدم خسروانه و میمنا بنای تازه را تبریک گفتند و شاه پس از بازدید اطاقها و تمجید بسیار رو بمعیر الممالک نموده گفت : « فی الواقع بنای زیبا و باشکوهی است ولی باید برای دولت گران تمام شده باشد ؟» معیر عرض کرد :قربان برای چاکر گران تمام شد ، زیرا بنا تقدیم خاک پای همایونی و طومار آن اینست که از نظر مبارک می گذرد و گامی پیشتر نهاده صورت مخارج را بدست شاه داد ، سلطان از شنیدن این سخن تغییر قیافه داده و بی اختیار نگاه خشمناک بحاج میرزا حسین خان افکند که معنا از نظر حضار پوشیده نماند ...»
موقعیت
در قسمت غربی محوطه ارگ سلطنتی مشرف به خیابان ناصرخسرو فعلی و جزء مجموعه کاخ گلستان می باشد .
تاریخچه
این کاخ از بناهای دوره ناصرالدین شاه و تاریخ ساختمان آن 1284 هجری قمری می باشد که با نظارت دوستعلی خان ممیر الممالک و به معماری استاد علی محمد کاشی ساخته شده است .
وضعیت فعلی
این بنا در اصلبرای زندگی کردن و اقامت ساخته نشده و در واقع تنها جنبه تشریفاتی داشته و تقلیدی نابجا از بناهای اروپائی هم عصر خود می باشد .
بنا مشتمل بر پنج طبقه و یک زیر زمین است که از طبقه دون بع لبه دو برج قرینه شمالی و جنوبی شروع و طبقات سوم و چهارم و مهتابی (پنجم) را تشکیل می‌دهد. میان دو برج ساعت بزرگ شهر قرار دارد که صدای آن دراکثر نقاط شهر شنیده می‌شده است .
طبقه اول شامل یک ایوان تالار و چهار اتاق دو سوی تالار و ایوان می باشد . در طبقه دوم دو اتاق در دو ضلع شمالی و جنوبی دارای مقرنسکاری می باشد . طبقه سوم شروع برج و طبقه چهارم هر یک دارای دو اتاق یکی در شمال و دیگری در جنوب هستند که ساعت میان دو اتاق مزبور قرار گرفته است .
تزئینات بنا شامل گچبری ، آئینه کاری ، نقاشی ، کاشیکاری ، کارهای چوبی ، مقرنس سازی می باشد .
تعمیرات بنا
تعمیران بنای شمس العماره از سال 1350 آغاز شده که تا کنون ادامه داشته و نزدیک به اتمام است . این تغییرات شامل مراحل زیر می باشد :
1-تقویت اسکلت بنا بصورت آهنکشی قسمتهای مختلف بنا که تیرهای چوبی آن فرسوده شده بود .
2-کانال کشی دور تا دور ساختمان جهت برطرف نمودن رطوبت بنا .
3-بازسازی زیرزمین شامل بازسازی ازاره و آجرکاری سطوح جانبی و زیرسقف‌ها .
4-بازسازی نماها شامل آجرکاریها و کاشیکاری کتیبه ها و پشت بغلها و خورشیدها .
5-تعمیرات بدنه : شامل آئینه کاری ، گچبری و نقاشی و کار در چوبی .
6-مفروش نمودن کف های داخلی با کاشی .
گزارش تعمیرات نیمه اول سال 62
الف:کف سازی :
1-تعویض قسمتی از آجرهای فرسوده کف حیاط جلوی تالار آئینه .
2-بندکشی و تعویض قسمتی از سنگهای کف انبار .
3-تعویض آجرهای فرسوده کف حیاط پشت نما .
ب-تعمیرات درها و پنجره ها
1-لولا کردن و رنگ کاری پنج بنفت در زیرزمین با نصف قفل
2-ساختن دو عدد پنجره نمای جنوبی
ج-تعمیرات آئینه کاری :
1-تثبیت سقف یکی از اتاقهای آئینه در اثر بمب گذاری در حال ریزش بود .
2-ادامه تعمیرات آئینه کاری تالار اصلی .
مشخصات مصالح بکار رفته در بنا
الف: آجر
تاریخچه کوتاهی درباره پیدایش آجر در آثار ایران : پیشینه و ساخت آجر به سالهای باستان می رسد و به موجب مدارک موجود پیدایش و مصرف آجرپیش از تاریخ و هزاران سال قبل از آن بوده است .
در ادوار باستان در کناره رودهای دجله و فرات و پس از طغیان آنها ، مقدار زیادی گل و لای بر سطح زمین رسوب می کرد . این رسوبات که دارای چسبندگی خاص بودند و پس از اینکه در اثر تابش خورشید آب گل و لای آنها تبخیر می شد ، ترکهایی به وجود می آمد که لای خشک به صورت مکعبهای نامنظم در می آمد که این ترکیب به علت چسبندگی زیاد که از خاک و املاح آن به دست می آمد ، به صورت ملات جهت دیوارهای گل چینه ای در آن در آن روزگار مصرف می شد .
هنر آجرکاری دوره قاجاریه : هنر آجرکاری دوره قاجاری نه به پایه دوران شکوفای آجر کاری دوره سلجوقی و نه در مقیاس دوره سلجوقی و نه در مقیاس دوره هنر آفرینهای آجری بسیار متنوع دوره صفویه بوده است .
اما در دوره قاجاریه کارهای آجری با نقوش متنوع و نو نیز رواج گرفته و از آجر و نقشه ای در آن در نمود نمای بناها هر چند که در متن آجرکاریها به شکل گسترده و یا در حالت قالب سازی از نقش کاشی و کاربرد کاشیکاری و یا مواردی دیگر استفاده شده است .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 23 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله شمس العماره
