مقـــدمه
فناوری‌های جدید، دنیای کسب و کار را از اساس دگرگون کرده‌اند. این فناوریها با ایجاد رشد شتابان در توانمندترین نیروهای اقتصاد جهان؛ یعنی فضای مجازی و قدرت محاسبه، به جزء لاینفک سازمانها در تمام دنیا تبدیل شده‌اند. از سوی دیگر، همین فناوریها، چالش‌های شدید دیگری پیش روی تمامی سازمانها قرار داده‌اند.
ما در اوایل قرن بیست و یکم و ورود به دوران نوآوری‌های موج سوم، با شرایطی روبه‌رو خواهیم شد که تمامی ابعاد وجود انسان را عمیقا تحت تاثیر قرار می‌دهد. صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که این دوره‌ی گذار فناوری به طور بالقوه اساسی‌ترین دوره‌ی گذار در تاریخ بشر است، که جانشین دوره‌های کشاورزی و صنعتی می‌شود. به عبارت دیگر، بشر در این گذار با تغییرات بنیادی‌تری مواجه خواهد شد. محیط کار و زندگی خانوادگی ما در سالهای اخیر به‌طور مستقیم دستخوش تغییرات اساسی شده است. همان‌گونه که ماهیت تیلوری سازمانها و حتی مفهوم «کار» به طور غیرقابل بازگشتی تغییر کرده است، این تغییرات نیز پیش‌درآمد تغییرات بنیادی‌تری در آینده خواهند بود.[1]
تقریبا تمامی سازمان‌هایی که ما اکنون می‌شناسیم در بیست سال آینده وجود نخواهند داشت و یا از اساس دگرگون خواهند شد. تجزیه‌ی سازمانها و از بین‌رفتن آنها به دفعات زیاد و به‌طور غیر قابل پیشگویی ادامه خواهد یافت. جنون ادغام در میان سازمان‌های بزرگ دیوان‌سالار موج دوم که نتوانند با اقتصاد موج سوم سازگاری پیدا کنند، به‌صورتی بی‌امان ادامه می‌یابد. آهنگ تغییر، شتابان خواهد شد و به آشوب خواهد انجامید.[1]
به‌این ترتیب ملاحظه می‌شود که سازمانها برای بقای خود چاره‌ی دیگری ندارند جز این‌که درباره‌ی اثر بالقوه‌ی تحولات سریع جهانی بر دنیای کسب‌وکار در آینده، چاره‌اندیشی کنند. برای تغییر سازمانها باید ابتدا تحولات جهان را شناخت و سپس دغدغه تغییر را در سطوح مختلف سازمان بوجود آورد. شناخت تحولات جهانی و چاره‌اندیشی درمورد آنها در باورهای مذهبی ما مسلمانان نیز ریشه دارد؛ به‌گونه‌ای که در گفتار و سیره‌ی معصومین تاکیدات زیادی بر این مساله شده است. در اینجا به گفتاری از پیامبر گرامی اسلام بسنده می‌کنیم که می‌فرمایند:
«غافل‌ترین مردم کسی است که از تحولات و دگرگونی دنیا پند نگیرد.»
شناخت تحولات جهانی
1-1- مقدمه
جای هیچ تردیدی وجود ندارد که سازما‌ها برای بقا در آینده، می‌باسیت همگام با تحولات دنیا تغییر کنند. اولین گام برای این مهم، شناخت تحولات دنیاست. در این بخش تلاش می‌شود ضمن مروری کلی بر روند تغییرات مولفه‌های جهانی در طول تاریخ، روند این تغییرات در عصر حاضر بررسی شود تا بتوان درنهایت تصویری از تغییرات آینده ارایه نمود.
1-2- تغییرات اساسی در طول تاریخ بشر
تغییرات اساسی در طول تاریخ بشر که تحت عنوان “موج ” از آنها یاد می‌شود را می‌توان به سه دوره یا موج تقسیم بندی نمود.[2]
1-2-1- موج اول: عصر کشاورزی
اولین اختراع بشر آتش بوده است که تقریباً چهار میلیون سال قبل از میلاد حضرت مسیح شناخته شد. 2500 سال بعد، بشر موفق شد که "ابزار" را اختراع کند. فاصله‌ی بین دو اختراع نشان از بدوی بودن بشر اولیه دارد. بعدها اختراعات جدیدتری به تناوب رشد و تمدن بشر به‌وجود آمد تا این‌که زمینه‌ی تغییر اساسی یعنی موج اول فراهم شد و جامعه‌ی کشاورزی شکل گرفت. جمعیت جهان در سالهای قبل از میلاد حضرت مسیح بسیار کم بود و حتی هزار سال بعد از میلاد، به 300 میلیون نفر رسید. اولین تغییر در جامعه‌ی انسانی، که به موج اول یا عصر کشاورزی لقب یافته است، قبل از میلاد حضرت مسیح شروع شده و عمری 29500 ساله داشته است. هدف از ایجاد این موج حل مشکلات معیشتی و غذایی بشر آن زمان بوده است.
1-2-2- موج دوم: عصر صنعت
اما بعد از ایجاد موج اول و گذشت تقریباً سه هزاره از آن، موج بعدی -که انقلاب صنعتی بود- آغاز شد. هدف از موج دوم؛ یعنی عصر صنعت یا انقلاب صنعتی، تولید مواد و ابزار کار بوده است. در موج اول که نیروی کار متکی بر بازوان افراد بود، بشر از پس مشکلات بزرگ برنمی‌آمد و نیاز جدیدی در جامعه به‌وجود آمد که تغییرات اساسی را می‌طلبید عمر موج دوم هم که دوران موفقی را سپری کرده است به 500 سال می‌رسد و دوران آن از نظر تئوری سپری شده است. با این وجود متاسفانه بسیاری از کشورهای جهان که نتوانسته‌اند توسعه موفقی را در طول انقلاب صنعتی بگذرانند هنوز در این عصر صنعتی بسر می‌برند و درگیر رفع مشکلات خود از طریق توسعه و به‌کارگیری صنعت هستند. در موج دوم، بشر موفقیتهای شگرفی بدست آورد و اختراعات مهمی در این عصر در خدمت بشر قرار گرفت و باعث شد تا وضعیت آموزش، بهداشت، اقتصاد و فرهنگ جوامع نسبت به جامعه کشاورزی شکل بهتری بگیرد و توسعه کمی و کیفی خوبی داشته باشد. یکی از تاثیرات مهم این موج افزایش جمعیت جهان همراه با رفاه بیشتر و جلوگیری از مرگ و میر زیاد مردم بوده است که سابقاً در اثر وبا، بیماریهای فراگیر، بلاهای آسمانی و امثال آن جان خود را از دست می‌دادند. اختراعات درصدسال پایانی موج دوم و بخصوص از سال 1900 میلادی به بعد باعث تغییرات وسیعی در مشاغل کشاورزی -که تا آن زمان تقریباً 90% کل مشاغل را شامل می‌شد- را چنان تغییر داد که در بعضی از کشورها مانند ایران، این تعداد مشاغل کشاورزی به 17% و در کشورهای توسعه یافته به 4 تا 7% رسیده است.
در هر صورت اختراعات مهمی مانند ماشین بخار،راه آهن، هواپیما، تلفن، برق، رادیو، تلویزیون، پلاستیک، ترانزیستور و دهها اختراع دیگر به همراه ایجاد سازمانها و تشکیلات مدنی و موسسات آموزشی بستری فراهم نمود تا انسان بتواند به اهداف موج دوم که تهیه ابزار کارر بود دست پیدا کند و مشکلات موج اول را برطرف نماید. در موج دوم نیازهای جدیدی دیده شد که دیگر امکان حل آن با دیدگاه قبلی امکان‌پذیر نبود.
1-2-3- موج سوم: عصر اطلاعات
بعد از اختراع رایانه و توسعه مخابرات و ارتباطات، بشر نیاز به تغییر جدیدی را درک نمود و آن چیزی جز دسترسی به اطلاعات و دانش نبود. هدف از موج سوم، دسترسی به اطلاعات و دانش با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات مانند رایانه، شبکه‌های متنوع محلی و جهانی و اینترنت به همراه توسعه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مورد نیاز عصر اطلاعات بوده است. عمر موج سوم که آنرا عصر دانش و بعضاً جامعه اطلاعاتی نیز می‌گویند، نزدیک به 50 سال است.
همان‌طور که ملاحظه می‌شود، نیاز به تغییرات از مقطعی به مقطع بعدی و از موجی به موج بعدی با هدف بوده است و طول عمر ماندگاری آن بستگی به سرعت رسیدن به اهداف آن موج داشته است. به عنوان مثال، موج سوم برای آن به‌وجود آمد که با توسعه صنعت در موج دوم، نیاز بود اطلاعات بیشتری از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل شود و بشر نیاز بیشتری به دانش داشت و لذا تولید، توزیع و استفاده از اطلاعات محور این تغییر قرار گرفت و اینترنت و رایانه برای این خدمت بکار گرفته شد که توسعه آنها همچنان به جلو می‌رود.
موج سوم با آمدن رایانه مطرح شد وبه‌خصوص، وقتی رایانه‌های شخصی توانستند درخدمت مردم قرار گیرند، فضای تولید و انتشار اطلاعات وتولید دانش توسعه یافت و شکل جدیدی به خود گرفت. به‌کارگیری رایانه و همراهی آن با اینترنت ، تغییرات مهمی درجهان به‌وجودآورد.
کامپیوتردرسال 1948 میلادی اختراع و اینترنت در سال 1968 مطرح شد. در سال 1974 پروتکل (TCP) معرفی شد و در سال 1984 هزار پایگاه در روی آن ایجاد گردید. در سال 1989 نرمافزار وب به‌وجود آمد و چهار سال بعد، نرمافزار (Mosaic) پا به عرصه‌ی تحولات نوین گذاشت. در سال 1995، بحث تجارت الکترونیکی مطرح شد و بعد از آن شاهد سرعت رشد فوق‌العاده این صنعت هستیم. رشد اینترنت بیشتر از تخیل بشر بوده است. زیرا به عنوان مثال در حالی که در سال 1977 فقط 111 پایگاه در اینترنت وجود داشت در سال 1987 این تعداد به 10 هزار پایگاه رسید. این افزایش بصورت نمایی ادامه پیدا کرد به‌طوریکه در سپتامبر سال 2002 میلادی این تعداد به بیش از 200 میلیون پایگاه رسیده است.
1-3- تحولات عصر حاضر
پس از بررسی اجمالی امواج سه‌گانه‌ای که زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده‌اند، می‌توان تغییرات مهم عصر حاضر را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد. این تغییرات در شکل 1-1 به‌صورت فشرده مشخص شده‌اند. همان‌طور که ملاحظه می‌شود، پیشرفت علم و تکنولوژی، کماکان به عنوان تحولی مهم و تاثیر گذار در عصر ما مطرح بوده است. فناوری اطلاعات، نوع خاصی از تکنولوژی است که به‌تنهایی منجر به ایجاد موج سوم و تغییرات بسیار گسترده در زندگی بشر شده است. تغییراتی که منجر به افزایش سرعت گردش اطلاعات و نیز افزایش رقابت در بین بنگاه‌های اقتصادی شده است. محصول این تغییرات، پدیده‌ی جهانی‌شدن است که در شکل ملاحظه می‌شود.
1-3-1- پیشرفت علم و تکنولوژی
پیتر دراکر می‌گوید: «دانش پیشرفته‌ی امروز، بی‌دانشی فرداست.» در حال حاضر اطلاعات موجود در دنیا هر هشت یا نُه ماه یک‌بار دو برابر می‌شود و پیش‌بینی می‌شود این زمان در آینده‌ای نزدیک تا پانزده دقیقه کاهش پیدا کند. چنین سرعتی در افزایش حجم اطلاعات، ضرورت توجه ویژه بر آموزش و تولید علم را یادآوری می‌کند. درحال حاضر، هرروزه علوم جدیدی درحال متولدشدن و رشدکردن هستند. علوم جدید خیلی به‌سرعت جایگاه خود را در میان اعضای جامعه‌ی بشری باز می‌کنند و زندگی روزمره‌ی انسان‌ها را تحت تاثیر قرار
می‌دهند. علم، امروزه در مرزهای مراکز دانشگاهی و پژوهشی باقی‌نمی‌ماند.
1-3-2- به‌کارگیری وسیع فناوری اطلاعات
رشد نمایی محاسبات طی سالهای 1900-1998، مخصوصا رشد شتابان در دو دهه آخر قرن بیستم نشان می‌دهد که چگونه قدرت پردازش کامپیوتر رشد کرده است. مهمتر این‌که این رشد تا سال 2020 -که تا آن زمان "قانون مور"در مورد رشد مدار مجتمع اعتبار دارد- ادامه خواهد داشت در این زمان فناوری تراشه مبتنی برسیلیکون به محدودیتهای عملیاتی خود خواهدرسید. این بدان دلیل است که ما در آستانه ابداع فناوری‌های قدرتمندی هستیم که به این فرآیند شتاب بیشتری خواهد بخشید. اینترنت مثال بازری از تاثیر این فناوری‌هاست. اینترنت تارعنکبوتی از میلیون‌ها کامپیوتر است که توسط ماهواره‌های مخابراتی، شبکه های زمینی تار نوری و وسایل بی‌سیم به هم متصل شده‌اند. در اوایل دهه‌ی 1990، تعداد کاربران شبکه در ایالات متحده، ژاپن، استرالیا، نیوزلند و برخی کشورهای اروپایی، هر سال بیش از هزار درصد رشد داشته است.[1] درحال حاضر تعداد کاربران اینترنت به حدود دومیلیارد نفر رسیده است و تا سال 2020 بیش از 80% افراد روی کره زمین، به اینترنت دسترسی خواهند داشت.[2]
ضریب نفوذ اینترنت در کره جنوبی که نزدیک به 42 درصد (27میلیون نفر) و در کشور ما 5/2 درصد (7/1 میلیون نفر) است. ملاحظه می‌شود که حداقل فاصله‌ی دیجیتالی ما با آنها حدود 30برابر است. در چنین شرایطی، قطعاً مشخص می‌شود که برای رسیدن به جامعه‌ی مجازی ایده‌ال هنوز راه طولانی در پیش داریم. تغییرات اساسی، بدون توجه به تاخیر بخشی از جهان به‌وجود خواهد آمد. مشکلاتِ رسیدن به تغییرات اساسی عموماً انسانی هستند و اگر بدون توجه به ظرفیت تغییر در انسان این فناوریها به جلو برود، ممکن است خسارات ناشناخته‌ای داشته باشد و بشریت را تهدید کند. لذا باید با دقت و با آگاهی از فضای موجود گام به جلو گذاشت.
پیش‌بینی می‌شود که تا 20 سال آینده بشر در “عصر مجازی” یا در چهارمین مقطع اساسی تحول تاریخ خود -که موج چهارم نیز نامیده می‌شود- قرار بگیرد.
1-3-3- رقابت فزاینده در بازار کسب‌وکار
رقابت در اقتصاد امروز موجب کاهش سود بنگاه‌های تولیدی شده و این موسسات را برای برگشت سرمایه‌ی اولیه‌شان دچار مشکل کرده است. نجات سرمایه‌ی این بنگاه‌ها از خطر نابودی، مستلـزم این است که بـــــازار فروش فرآورده‌های‌شان از رشد کافی برخوردار باشد تا از طریق بهره‌گیری از حداکثر ظرفیت تولید، فرآورده‌های بیشتری روانه‌ی بازار نمایند و آن را به پول تبدیل کنند. در چنین بازاری اگرچه سود حاصل از قیمت فروش هر واحد تولید نسبتاً ناچیز است اما با فروش بیشتر، سود حاصل می تواند قابل توجه باشد. در این بازارها نه فقط رقابت بر سر قیمت اهمیت بیشتـری پیدا کرده بلکـه گونه‌های تـازه‌تری از رقابت پدید آمده است.
1-3-4- جهانی‌شدن
جهانی شدن، صرف نظر از خوبی و بدی آن در دهه 1990 به یک واژه اقتصادی رایج تبدیل شد. البته فرآیند جهانی‌شدن، مخالفان زیادی هم دارد که اغلب معتقدند تداوم این روند می‌تواند موجب تشدید شکاف طبقاتی در میان مردم کشورها شود. به‌هرصورت پدیده‌ای به‌نام جهانی‌شدن، امروزه در سطح وسیعی در دنیا –و نیز در کشور خودمان- مطرح است که توسعه‌ی تجارت آزاد در عرصه‌ی بین‌المللی را هدف گرفته است.
سازمان‌های امروز و تحولات جهانی
2-1- مقدمه
برای درک تاثیر تحولات جهانی بر آینده سازمانها باید دید که این تحولات تا به امروز چه تاثیری بر سازمانها داشته است. در این بخش تلاش شده است تا با پاسخ به این سوال، زمینه‌ای را فراهم آورد تا بتوان تاثیرات مختلفی را که تحولات سریع جهانی برروی سازوکار سازمانها داشته است، بررسی و تجزیه و تحلیل نمود.
2-2- پیشرفت تکنولوژی و رضایت شغلی
همان‌طور که پیشتر عنوان شد، با اختراع ماشین، موج دوم یا صنعتی‌شدن آغاز گردید. با فراگیرتر شدن این موج، ماشین‌ها مدام پیچیده‌تر و موثرتر می‌شدند؛ ماشین‌ها فعالیت‌های مشکلی را انجام می‌دادند که تا پیش از آن می‌بایست به‌صورت دستی انجام می‌شد. به‌این ترتیب فعالیت نیروی انسانی واحدهای تولیدی ساده و تکراری گردید. مجموعه‌ی این تغییرات به‌مرور موجبات کاهش رضایت شغلی کارکنان را فراهم آورد. کاهش بهره‌وری نیروی انسانی محصول این تحول بود.
رویکرد دیگر، غنی شدن شغل است. در این رویکرد، همزمان با کاهش فعالیت‌های دشوار فیزیکی افراد، تلاش می‌شود تا مسوولیت‌های آنها افزایش یابد و فعالیت‌های ذهنی آنها بیشتر شود و درنتیجه میزان رضایت شغلی افزایش می‌یابد.
2-3- فناوری اطلاعات و فرآیند تصمیمگیری
سهولت در گردش و تبادل اطلاعات از مهمترین مزایای استفاده از فناوری اطلاعات است. این مزیت سبب می‌شود درصورتی‌که مساله یا مشکلی در سطحی از سازمان پدیدار شود، بتوان آن را به‌سرعت در معرض بحث و بررسی قرار داد. علاوه بر این، امکان مشارکت بیشتری را در تصمیمگیری فراهم می‌کند. به‌این‌ترتیب، استفاده از فناوری ارتباطات باعث بهبود فرآیند تصمیمگیری می‌شود.[3] از سوی دیگر استفاده از فناوری ارتباطات از طریق تسهیل دسترسی به اطلاعات و نیز از طریق کاهش هزینه‌های آموزش، فرآیند آموزش را در سازمانها بهبود می‌بخشد. بدیهی است که بهبود فرآیند آموزش در سازمانها نیز به نوبه‌ی خود، فرآیند تصمیمگیری را تحت تاثیر مثبت قرار می‌دهد. شکل 2-1 این چرخه را نشان می‌دهد.
2-4- رقابت
یکی از تحولات گسترده‌ی جهانی که در اثر استفاده از فناوری اطلاعات درحال رخ‌دادن است، رقابت گسترده و روزافزون بنگاه‌های اقتصادی است. بنگاه‌ها امروزه تلاش زیادی برای جمع‌آوری اخبار و اطلاعات از محیط می‌نمایند. این اطلاعات ممکن است از مشتریان، کارشناسان، سازمان‌های رقیب و ... گردآوری شود و سازمانها را در اتخاذ تصمیمات صحیح و برنامه‌ریزی مناسب یاری دهد. درمقابل، سازمانها می‌کوشند که اطلاعاتی را که با صرف هزینه و زمان گردآوری کرده‌اند و برای آنها نوعی مزیت محسوب می‌شود، از معرض دید سازمان‌های رقیب خود مخفی نمایند و به‌صورت اسرار سازمان خود از آنها مراقبت نمایند. البته درنهایت اکتفا به همین دو تاکتیک، سازمانها را برای رقابت با دیگران اقناع ننمود. به‌این ترتیب، سازمانها برای بدست‌آوردن مزیت تلاش نمودند تا به خلاقیت و نوآوری در سازمان بیشتر بها دهند و به استراتژی‌های جدید روی بیاورند.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 33 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله جهان آینده و مشخصات سازمان‌های پیشــــــگام
