فرمت فایل:ٌword(قابل ویرایش) تعداد27 صحفه
دنیای شگفت وشیرین کودکان ، با همة لطافت ها و زیبایی ها ، شکننده وآسیب پذیر است . برای ورود به این سر زمین ترد وشکننده ، نیازمند شناخت وآشنایی دقیق وهمه سونگرانه ایم . شناخت عواطف ، خواسته ها ، نگرانی ها وترس های این دوره ما را به ارتباطی « واقعی تر » ودرست تر می رساند ، هم چنان که فقدان شناخت ودرک درست ؛ آسیب زا وآفت آفرین است وبه ضایعاتی جبران ناپذیر منجر خواهد شد .
در این میان نقش خانواده وآموزه های نخستین این نهاد ، بسیار مهم وسر نوشت ساز است ؛ رفتار پدر ومادر ودیگر اعضای خانواده ، طنینی همیشگی در رفتار انسان دارد وبسیاری از رفتارها، منش ها ره آور تاثیر تربیتی خانواده بر رفتار انسان است . یکی از مسائل مهم در زندگی کودکان ، ترس های کودکان است ؛ ترس هایی که خود زمینه ساز بحران ها ونارسایی های گوناگون در زندگی ورفتار کودک می شوند ؛ ترس از تاریکی ، ترس از صدا های مرموز ، ترس های موهوم ، ترس ونگرانی از دست دادن والدین ، ترس از بیماری وترس های دیگر ، نه تنها کودکان را دچار مشکل می کند بلکه خانواده ها را نیز نگران ، دلواپس ومشوش می سازد .
همة ما ترس را تجربه کرده ایم . ترس هایی که همیشه با ما همراه بوده اند . ترس ، واقعیتی است انکار ناپذیر که همواره با زندگی انسان پیوندی عمیق داشته است وکوچک وبزرگ هم نمی شناسد . تفاوت ترس در کودکان وبزرگسالان تنها در نحوة برخورد با آن می باشد ، بدین ترتیب که بزرگسالان با توجه به تجربیات خود ، کم وبیش قادرند موقعیت های خطرناک واقعی را از موقعیت های کاذب تشخیص داده وبرای غلبه بر ترس خود چاره ای بیندیشند . اما کودکان قادر به تشخیص این موقعیت ها نبوده وغالباً واکنش های نگران کننده ای از خود بروز می دهند .بنابراین وظیفه والدین است که با درک صحیح این مساله و شناسایی علل ترس کودک خود ، وی را در مواجهه با ترس ، یاری دهند .
مسلماً هیچ چیز زیبایی از خندة شادمانه کودکان نیست . با این همه در دنیای درون کودکان همواره آرامش وشادمانی حاکم نیست .
در سالهای اولیه زندگی ، کودکان دائماً باید در موقعیت های جدید قرار گرفته وبسیاری از برداشت های نامانوس را در ذهن خویش بسنجند .تجربیات جدید گاه خسته کننده ووحشت آورند .گاهی با ترس ووحشت متوجه می شویم که کودک ما به شکل محسوسی افسرده وغمگین است ویا به طور ناگهانی از رفتن به مهد کودک امتناع می ورزد . عامل این افسردگی ، همیشه وقایع و جریان های ناراحت کننده نیستند .
حتی در صورتی که علت ها کاملاً بی خطر بوده یا از تخیلات وتوهمات ناشی شوند ، دلتنگی ها ، نگرانی ها وترس ها برای کودکان کاملاً قابل لمس می شوند .
از این رو باید این دلتنگی ها را جدی گرفته ، کودکان را با دلواپسی هایشان تنها رها نکرده وآنها را درک کنیم .
اما هنگامی که ما بزرگ سالان ، به علت تجربیات خود کم و بیش قادریم موقعیت های خطر ناک وترسناک را خوب ارزیابی کرده وبر آنه ها غلبه کنیم ، کودکان تازه بایستی بیاموزند که موقعیت های خطرناک واقعی را از خطرات ناشی از تلقینات تشخیص دهند . اشتباه خواهد بود اگر تمام موانع را از سر راه کودکان خود برداریم وبخواهیم همة خطرات را از آنها دور نگه داریم . البته کودکان به حمایت وراهنمایی بزرگ سالان نیاز دارند تا با تکیه بر این تکیه گاه مطمئن بتوانند موقعیت های دشوار پشت سر بگذارند ، اما باید شخصاً بیاموزند که با مبارزه طلبی های جدید وموقعیت های دشوار چگونه روبه رو شوند ؛ زیرا فقط این گونه می توانند اعتماد به نفس پیدا کنند . از این رو ، ترس ها در رشد وتکامل دوران کودکی ، سهم تعیین کننده ای دارند و. ترس نباید تنها به مفهوم فشار روانی باشد . وحشت وتنش های عصبی نیز می توانند مفرح وسرگرم کننده باشند ، البته این زمانی است که کودکان تشخیص دهند ، اتفاقی برای آنان نمی افتد.
هر چیزی، ترس نیست :
ترس ناگهانی ، خوف وهراس ، وحشت
علائم ونام های بی شماری برای رفتارهای بزدلانه وجود دارد که در زبان گفتار رایج ( عامیانه ) به شکل مترادف وهم معنی استعمال می شوند . برای درک بهتر مفهوم ترس مهم است که میان تک تک این مفاهیم تفاوت قائل شویم .
- ترس ناگهانی : یک واکنش مستقیم نسبت به یک رخداد غیر منتظره، مانند یک صدای بلند وناگهانی یا یک صاعقه برق آسا .
- خوف وهراس : خوف وهراس از راه یک تهدید عینی مثلاً از یک سگ در حال غرش یا یک موجود خیلی بزرگ وترسناک پدید می آید . هراس به محض از بین رفتن خطر ویا مانوس شدن فرد با حالت ووضعیت موجود، فرو می نشیند .
- ترس : در واقع ترس می تواند از راه یک تهدید خارجی پدید آید . اما سر چشمة واقعی آن ، ضعف وناتوانی در احساسات عمومی ، عدم اطمینان وفقدان اعتماد به توانایی های شخصی است ، توانایی هایی که به وسیله آن ها می توان با موفقعیت ها کنار آمد.
- تشویق ها : تشویق ها ( ترس های بیهوده ) عبارتند از واکنش های اغراق آمیز ناشی ار ترس نسبت به چیزها یا موقعیت های معین .
یک برخورد آمیخته با ترس مثلاً با یک سگ یا گریه، کلفی است تا فرد تمام عمر با وحشت وترس از جلوی سگ ها یا گربه ها فرار کند . تشویق ودلهره ار ارتفاع یا اماکن جدید به عنوان ترس های ناشی از « جابه جایی وتغییر مکان » نیز گویای مشکلات وکشمکش های عمیق درونی هستند.
- وحشت : وحشت ظهور حالت ترس در یک شخص یا گروهی از اشخاص است که منجر به یک گریز بی برنامه وغیر منتظره می شود.
ترس چهره های بسیاری دارد. ترس به شکل ناآرامی ، اختلال در خواب وگاهی حتی به صورت رفتارهای خشن ظاهر می شود .
اغلب کودکان گوشه گیری می کنند، حرف نمی زنند وخود را کنار می کشند. کودکان حتی زمانی که می توانند خیلی خوب صحبت کنند، برشمردن وگفتن ترس های شخصی شان برای آنها امری است بسیار دشوار . آنها تهدید روحی ودرونی را آشکارا احساس می کنند، اما نمی توانند که در این لحظه در درونشان چه می گذرد.
چگونه به وجود ترس در کودک خویش پی ببرید گوش کنید وبا یکدیگر صحبت کنید.
ترس مانند طنابی گلوی انسان را می فشارد، این امر به خصوص در مورد کودکان صادق است . هیجانات وتنش ها گاهی می توانند به اندازه ای شدید باشند که قدرت هر گونه حرکتی از کودک سلب شده واز موضع خود عقب نشینی کند.
گاهی برای کودک بسیار دشوار است که احساس درونی خود را توصیف کند، او به خوبی نمی داند که چه چیزی در درونش رخ داده است . گاهی کودکان به دو علت ترس خود را از ما مخفی نگه می دارند : نخست ، می ترسند که شاید آنها را جدی نگیرند ، دوم آن که تصور می کنند در صورت صحبت کردن در مورد ترس ، ترس و وحشت بیش از گذشته به سراغشان آمده وآنها را تعقیب کند.
کودک باید ترس خود را نشان داده و دربارة آن صحبت کند تا بتواند با شادی وآسودگی خاطر رشد نماید.
عشق وعلاقه، دلداری واحساس امنیت ، به کودکان کمک می کند تا در برابر فشارهای حاصل ار ترس ، مقاومت نمایند.
بهترین روش آرامش برای کودک در سال های اول زندکی این است که او را محکم در آغوش بگیریم . با افزایش سن وبالا رفتن سطح آگاهی وهوشیاری، صحبت کردن کودک با دیگران ودرددل کردن با آن ها، ا زاهمیت بیشتری برخوردار می شود.
برای یافتن راه حلی در موقعیت های به ظاهر بی نتیجه ، کودک به نصیحت ومحرک های هدفمند نیاز دارد. در صورتی که کودک فرصتی به دست آورد تا در بارة مشاهدات وتجربیات خویش صحبت کند، از انجام این کار، چیزهایی می آموزد.
از این رو باید به عنوان پدر ومادر سعی کنیم تا با کودک خویش وارد بحث وگفتگو شویم . با انجام این کار حداقل یک چیز عاید ما می شود وآن این که : می توانیم ارزیابی کنیم که کودک ما تا چه اندازه درگیر وگرفتار ترس شده است ، سپس اقدامات متقابل مناسبی برطرف کردن ترس به کار گیریم .
گذاشتن زمان زیاد وبه خرج دادن صبر وحوصله ، از ااهمیت بسیار زیادی برخوردار است . دادن وقت وحوصله به کودک، حس زیبایی به او می بخشد ، حسی که به او می فهماند شما به مشکلاتش علاقه مند وبه احساسات وعواطفتش توجه دارید . با توجه به قوانین زیر ، راحت تر می توانید بینشی در مورد حالات روحی فرزند خود داشته باشید .
- خردسالان وکودکان سنین پیش دبستانی تحت تاثیر ترس های زیادی قرار می گیرند . ترس از جدایی پدر ومادر ، ترس از رعد وبرق ، تاریکی وهیولا. آنها برای درک بهتر و هوشیارتر از دنیای خارج به افکار خود بسنده می کنند و برای چیزهایی که متوجه آن نمی شوند ، مجبور می شوند توضیحات جادویی وفضایی و... بدهند . در این مرحله ، اشیایی مانند جارو برقی می توانند برای آنها ایجاد ترس کنند.
در تصور کودکان این اشیاء بی جان ، زندگی دارند و می توانند تاثیر تهدیدکننده وخطرناکی داشته باشند . همچنین موجودات تخیلی مانند هیولا ، در ذهن کودکان به یک پدیدة واقعی مبدل می گردند .
- در مهدکودک ومدرسه از کودک انتظارات وتوقعات جدیدی می رود . ترس های کودک اغلب در ارتباط با موقعیت های اجتماعی است. کودک باید با دیگران برخوردداشته باشد ، بتواند با زندگی گروهی کنر آمده ودگیری نماید . ترس
روز افزون از شکست ها وناکامی ها ، افکار کودک را مشغول می سازد. او خودش را با دیگران مقایسه کرده وبا خود حساب می کند که آیا بهتر از دیگران می تواند کاری را انجام دهد یا بدتر از آنها .
البته نباید کودک خود را نیز به راحتی در آغوش اقوام و آشنایان بگذارید. به کودک فرص دهید تا به برخورد وارتباط با دیگران عادت کند . با این همه وقتی متوجه می شوید که کودک شما نسبت به این برخوردها احساس خوبی ندارد ، از این گونه تماس ها چشم پوشی کنید . بهتر است والدین بدانند که این واکنش مختص یک شخص نبوده ودرباره همه صادق است.
اعتماد بهترین پایه و اساس
صمیمیت و استقامت ، اطمینان می آفریند
وقتی کودکان دچار بدحالی و ناراحتی ناشی از ترس می شوند دست والدین خود را گرفته و خودشان را در پناه دستان آنها مخفی می کنند یا ناگهان نیازمند تکیه کردن به آنها می شوند .
کودکان در جستجوی حمایت و محافظت افرادی هستند که احساس کنند می توانند نسبت به کمک آنها امیدوار بوده و به آنها تکیه کنند چرا که اعتماد و اطمینان موثرترین ابزار بر علیه احساس ترس است هر چه این حس اعتماد و اطمینان قوی تر باشد به همان اندازه نیز برای کودکان آسان تر خواهد بود که ترس خویش را بروز داده و از این رو در لحظات بحرانی احساس امنیت و اطمینان بیشتری کنند .
مهم نیست که کودک چند سال دارد برای اینکه به ما بزرگتر ها اطمینان کند باید خود را به عنوان یک فرد قابل اعتماد به او نشان دهیم .
بدون شک نوزادان شیرخوار در اولین ماه های زندگی برای اطمینان به ما نسبت به کودکان بزرگتر معیارهای دیگری دارند . کودکان بیش از هر چیز توجه دارند که ما تا چه اندازه آن ها را لوس و نازپروده کرده و از آن ها حمایت و نگهداری می کنیم. وجود نزدیکی و صمیمیت آرامش بخش توجه مملو از عشق و علاقه حس خوب اطمینان خاطر و اهمیت را به کودکان می بخشد و آنها می توانند امیدوار باشند که همیشه کسی برای کمک به آنها هست و نباید در مواقع اضطرارب و فشار روانی از تنهایی و بی یاوری ترسیده و تصور کنند که به حال خود رها شده اند .
هر چه کودک بزرگتر شده و از استقلال بیشتری برخوردار می گردد بیشتر به والدینی اعتماد می کند که سرسخت و قابل اعتماد باشند در اینجا منظور از سرسختی لجاجت و زورگیری نیست .
والدین وقتی سرسختی به خرج می دهند که می دانند چه می خواهند هم چنین زمانی که می خواهند خواسته ها و آرزوهایشان را از پیش ببرند . کودکان نیز این سرسختی را به صورت یک قیومت غیر محقانه و متعصبانه احساس نمی کنند.
برعکس سخنان واضح و روشن به عنوان کمک ها و راهنمایی های سرشار از محبت و علاقه درک و احساس می شوند.
ترس
ترس واکنشی هیجانی است و هرگاه امنیت جسمی وعاطفی و خصیتی انسان به خطر بیافتد، ظاهر می شود. این واکنش عاطفی کاملاً طبیعی است و از همان بدو تولد در کودک ماهده می شود. اطفال معمولا از بعضی پدیده ها می ترسند و علت آنها برای پدر و مادر شناخته شده نیست. از این رو از خود می پرسند: ‹‹ چرا کودکم تا این اندازه می ترسد؟ من که هرگز او را نترساندم و دلیلی برای ترس و وحشتش وجود ندارد.››
ما در این جا سعی خواهیم کرد که برخی از ترسهای متداول کودکان و علل آنها را بررسی کنیم و روشهای مقابله با آنها را به شما پیشنهاد کنیم.
ترس کودک در سنین مختلف
ترس نوزادان
نوزادان از صدای بلند و از دست دادن تعادل یا سطح اتکاء می ترسندو ترس خود را با جیغ وگریه و جمع کردن دست و پا نشان می دهند. به این ترسها، ترس های اولیه می گویند وکه به مرور زمان برطرف می شود.
ترس های معمول کودکان
در اغلب کودکان، در سنین 6 تا 8 سالگی، ترس از افراد بیگانه دیده می شود و ممکن است تا 18 ماهگی نیز ادامه یابد،ولی با بالارفتن سن کودک، نوع ترس ها نیز تغییر می کند. ترس از تاریکی و تنهایی و ترس از حیوانات بین 2 تا5 سالگی، در کودکان ظاهر می گردد. ترس از مدرسه، به ویژه با آغاز دوره دبستان در برخی از دانش آموزان دیده می شود.
ترس نوجوانان
در دوران بلوغ بر اثر تغییرات جسمی و عاطفی، ترس های موهومی نظیر ترس از اشباح و چیزهای غیر واقعی و اتفاقات غیر منتظره مثل وقوع سیل و زلزله و غیره در نوجوانان ظاهر می شود.
علل ترس
ترس کودکان به علت اعتبار علل مختلف آن به انواع زیر تقسیم می شود:
1-ترس های عمدی: علت ترس ممکن است عمدی باشد؛ یعنی، کودک را از چیزی ترسانده باشیم ؛ مثل ترساندن کودک از چیزهای خطرناک، نظیر آب جوش ، برق وسایل تیز و غیره.
گاهی توقات بعضی از پدر و مادرها از ترساندن کودک به منظور تربیت کردن او بهره می گیرند؛ مثل زندانی کردن کودک که سبب پیدایش ترس از تاریکی و تنهایی می شود. این گونه برخوردها از نادرست ترین برخورده به شمار می آید.
2-ترس های تصادفی: علت ترس ممکن است تصادفی باشد؛ یعنی بدون آنکه شما بخواهید کودکتان تصادفاً در شرایط ترسناکی قرار بگیرد و بترسد؛ مثل تجربه تلخ حمله سگ که سبب پیدایش ترس از حیوانات می شود.
3- ترس های اکتسابی: ترس ممکن است از مادر به کودک سرایت کند و کودک ترس را از مادر خود کسب کند. مادری که به محض مواجه شدن با موقعیتی نامطلوب جیغ می زند و می لرزد و به لکنت می افتد، ترس خود را به آسانی به کودکش منتقل می کند؛ مثل ترس از رعد و برق و ترس از حشرات. متأسفانه اثر این نوع ترس ممکن است تا مدت ها در ذهن کودک باقی بماند.
4- ترس های عاطفی : ترس ممکناست به علت هیجنات عاطفی و فشارهای روحی کودک باشد. تنشهای عصبی و عاطفی ابتدا به صورت اضطراب و سرانجام به صورت ترس دائمی در کودک ظاهر می شود؛ مانند:
-اضطراب ناشی از دوری پدر و مادر: این حالت عاطفی به صورت ترس از تاریکی و تنهایی و ظهور می کند.
-احساس گناه: گاهی اوقات برخی از والدین ، به هنگامی که کودکشان قواعد اخلاقی یا اجتماعی را رعایت نمی کند باحرفهای خود خواته یا ناخواسته در او احساس گناه و تقصیر را بر می انگیزند؛ مثلاص وقتی کودک را در حین بازی با آلت خود غافلگیر می سازند، او را تهدید می کنند که در صورت تکرار این کار گرفتار خشم خداوند خواهد شد وبه جهنم می رود؛وقتی کودک شیطنت می کند یا در خیابان بهانه خریدن چیزی را می گیرد،به او می گویند که خانه را ترک خاهد کرد یا در خیابان رهایش خوهند ساخت یا او را مسبب مرگ خودشان می دانند این نوع رفتار ها در کودک احساس گناه و ترس به وجود می آورد.
کشمکش پدر و مادر: دعوای والدین و جدال ذ=دایمی آنها، کودک را دچار احساس عدم امنیت و ترس خواهد کرد.
اثرات ترس بر کودک
به طور کلی ترس دائم و ثابت به هر علت که باشد اثر بسیار نامطلوبی بر جسم و روان کودک به جا می‌گذارد و کودک را از زندگی طبیعی و شاد محروم می‌سازد، و در نوع حادش سبب اختلال در جسم و روان کودک می‌شود. اطفال در مقابل ترسهای شدید ، واکنشهای متفاوتی نظیر لکنت، شب‌ادراری، کم‌رویی، افسردگی و گیجی از خود نشان می‌دهند. گاهی اوقات کودک براثر ترس پرخاشگر می‌شود نامطلوب‌ترین اثر ترس این است که شخصیت کودک را نابود میکند. کودک ترسو اتکا به نفس ندارد، در هیچ کاری داوطلب نمی‌شود و کاری را با رغبت انجام نمی‌دهد، زیرا بیشترین میزان انرژی و نیروی کودک صرف مقابله با ترس می‌شود، و گاهی اوقات بی‌تفاوت و تنبل و ضعیف و بی‌اراده می‌گردد دروغگویی نیز از جمله رفتارهای ناپسندی است که بر اثر ترس در کودک پدید می‌آید. ترس بیشترین صدمه را به اعصاب کودک وارد می‌آورد با رخدادن بی‌نظمی در کار سلسله اعصاب، مغز نیز نمی‌تواند به‌خوبی فرمان بدهد، به همین دلیل کودک گاهی براثر ترسهای شدید دچار لکنت زبان یا شب‌ادراری می‌شود.
ترس مفید
ترس همواره مضر و مخرب نیست، بلکه برخی از ترسها مفید و لازم نیز است. این‌گونه ترسها را باید در کودکان برای اجتناب کردن آنها از خطر به‌وجود آورد زیرا نباید کودکان را در مقابل خطرها بی‌دفاع گذاشت.
همه کودکان در شرایط ترسناک دچار ترس نمی‌شوند. برخی از کودکان آمادگی بیشتری برای ترسیدن دارند و زودتر از کودکان دیگر دچار هراس می‌شوند. در برابر این کودکان محتاط که باید به آنها شجاعت را آموخت، کودکان بی‌باکی هستند که از روبرو شدن با هیچ خطری تردید به خود راه نمی‌دهند. به‌خصوص در سنین نوجوانی که تظاهر به شجاعت، گاهی حوادث جبران‌ناپذیری را به بار می آورد.
علت آنکه برخی از کودکان دست به کارهای خطرناکی می‌زنند شجاعت نیست؛ بلکه این‌گونه کودکان از درک خطر عاجز هستند و نمی‌دانند چرا دست به‌چنین کارهایی می‌زنند. بنابراین لازم است به آنها احتیاط آموخته شود، زیرا کودکان همیشه در سنی باقی نمی‌مانند که شما بتوانید از آنها حمایت کنید، بلکه دیر یا زود وارد جامعه بزرگتری می‌شوند و احتمال بروز حوادث خطرناک نیز همواره وجود دارد به این ترتیب باید به کودک آموخت چه‌چیزهایی نظیر برق، اتومبیل، اشیاء تیز و برنده و افراد ناباب و غیره خطرناک هستند و باید از آنها دوری کرد. ایجاد حس عدم اعتماد به افراد غریبه در کودک، به‌خصوص در سنین نوجوانی اهمیت بسیار دارد، زیرا کودکان به‌خصوص در سنین نوجوانی خیلی زود به افراد غریبه اعتماد می‌یابند و به‌راحتی ممکن است در اتومبیل آنها سوار شوند.
ترس مفید نه تنها کودک را از خطرات احتمالی محفوظ می‌دارد بلکه برای سلامت جامعه نیز مفید است؛ چون در بیشتر افراد ترس از قانون است که موجب می‌شود که آنها به اعمال غیرقانونی دست نزنند و نه شعور اجتماعی.
باید سعی کنید که با بیانی ساده و مستدل به کودک بفهمانید که لازم است از برخی چیزها دوری کند؛ مثلاً نباید در اتومبیل افراد غریبه سوار شود یا به دوستی بی‌دلیل آنها پاسخ مساعد بدهد. باید به او یادآور شوید که افراد غریبه هیچگاه کاری را بدون دلیل انجام نمی‌دهند، حتی ممکن است به وی شکلات و شیرینی تعارف کنند، ولی او هرگز نباید به آنها اعتماد کند، چون افراد غریبه چیزی به کسی نمی‌دهند، مگر آنه‌که در عوض آن، چیزی از او بخواهند. به یاد داشته باشید که حرفها و دلایل شما باید برای کودک قابل فهم باشد. همچنین هرگز درباره موضوع ترسناک به گزافه‌گویی نپردازید؛ مثلاً سعی نکنید برای ترساندن کودک از اتومبیل، صحنه‌های دلخراش یک تصادف را برای او توصیف کنید یا ماجرای هراسناکی را از بلاهایی که افراد غریبه بر سر کودکان می‌آورند تعریف نمایید، زیرا گزافه‌گویی ممکن است در کودک ایجاد ترس یا اضطراب دایمی کند که بسیار مضر است. اگر شما در مورد خطری غلو کنید یا به کودکتان دروغ بگویید، چنانچه خلاف آنه به کودکان ثابت شود، در او نسبت به شما، حس بی‌اعتمادی پدید خواهد آمد؛ مثلاً مادری ممکن است برای پرهیز دادن کودک از خوردن شیرینی به او بگوید که این شیرینی‌ها سمی هستند و اگر بخورد، بیمار می‌شود یا می‌میرد. در این صورت اگر کودک از آنه شیرینی‌ها بخورد و هیچ اتفاقی برای او نیافتد، دیگر به حرف مادر اعتماد نخواهد داشت بنابراین همانطور که نباید در پرورش حس شجاعت در کودک افراط کرد، در ترساندن او هم از خطرات باید بسیار محتاط بود.
روشهای مقابله با ترس کودک
برای مقابله با ترس کودک دو شیوه وجود دارد:
الف ) شیوه پیشگیری؛ پیش از آنکه کودک در موقعیت ترسناک قرار بگیرد آمادگی لازم را به او بدهید:
ـ اگر احتمال می‌دهید کودکتان از صدای رعد و برق بترسد، در یک روز طوفانی، او را لباس بپوشانید و به حیاط یا روی بالکن ببرید و به او بگویی که حالا در آسمان برقی را خواهد دید و صدای بلندی را خواهد شنید و به این صورت با او بازی کنید.
ـ اگر حدس می‌زنید کودکتان از دندانپزشک بترسد، او را پیش از آنکه با دندانپزشک روبرو شود آماده سازید؛ مثلاً با او دکتر بازی کنید و برخی از وسایل کار دندانپزشک را به او معرفی کنید حتماً او را نزد دندانپزشک اطفال ببریدو سعی کنید درباره دندانپزشک با او صحبت کنید.هرگز نه خود و نه اطرافیانتان نزد کودک، ماجرای دندان درد و چرخ کردن دندان یا درد آمپولی را که به دندان می‌زنند را توصیف نکنید.
ـ اگر کودک بایدبرای مدتی در بیمارستان بستری شود او را از قبل آماده سازید و درباره آنچه در آنجا خواهد دید صحبت کنید. توضیحات شما باید کاملاً ساده و بدون حاشیه باشد. به خصوص به هیچ وجه به او نگویید که در بیمارستان به او بسیار خوش خواهد گذشت، زیرا واقعیت ندارد.
ـ اگر لازم است مدتی از خانه دور باشید مثلاً در بیمارستان بستری شوید، حتماًاز قبل به کودک بگویید. برخی از مادران در چنین مواقعی، یک روز به بهانه خرید کردن از خانه خارج می‌شوند و دیگر برنمی‌گردند. این نوع غیبت، حتی اگر چند روز بیشتر نباشد، صدمه عاطفی شدیدی به کودک مخصوصاً در سنین دو تا شش سالگی، وارد می‌سازد و کودک را دچار ترس و دلهره دایمی و بی‌دلیل می‌سازد که حتی پس از بازگشت مادر نیز برطرف نخواهد شد.
ـ اگر خودتان از چیزی ترسیدید سعی کنید تا جایی که برایتان امکان دارد خود را کنترل کنید، چون دلهره و اضطراب شما به کودک منتقل خواهد شد.
ـ هرگز نزد کودک از خطر احتمالی یا امکان وقوع حادثه‌ای صحبت نکنید؛ مثلاً حین مسافرت با اتومبیل هیچگاه نگویید: «مواظب سیگارت باش، بالاخره ماشین را به آتش می‌کشی» «جاده لغزنده است! کنترل ماشین امکان ندارد» «نگاه کن احتمال ریزش کوه خیلی زیاد است.» این گونه حرفها سبب می‌شود که کودک در طول مسافرت دایماً دچار دلهره و اضطراب باشد. این احساس پس از آن نیز در هر مسافرتی در او ظاهر خواهد شد.
ـ هرگز ترساندن کودک را مبنای تربیت او قرار ندهید زیرا این گونه روشهای تربیتی نادرست‌ترین شیوه‌ها به‌شمار می‌آید. به‌کارگیری ترس و وحشت کودک نه تنها شما را به هدف تربیتی خود نمی‌رساند، بلکه کار را خراب‌تر میکند و شما را از هدفتان دور می‌سازد و مشکلات دیگری را برایتان فراهم می‌آورد تا جایی که امکان دارد از ایجاد موقعیتهای ناخوشایند برای برانگیختن ترس در کودکان خودداری کنید.
اما گاهی اوقات چنانچه اشاره شد ترسها براثر تصادف و تحت شرایط غیر قابل پیش بینی به وجود می‌آید در این‌گونه موارد تدبیرها و شیوه‌هایی برای کاهش ترس وجود دارد که توضیح خواهیم داد.
ب) شیوه کاهش ترس: چگونه باید با کودک ترسو برخورد کرد؟ چگونه می‌توان ترس او را از بین برد یا حداقل کاهش داد؟ برای یافتن پاسخ این سئوالات، باید به نکات زیر توجه کرد:
هرگز کودک را به خاطر ترسش ، مسخره نکنید .
- اورا مورد تهدید وسرزنش قرار ندهید .
- از گفتن جملاتی نظیر : « خجالت آور است ، تو دیگر بزرگ شده ای » یا «ببین ، مگر من می ترسم ؟ » جداً بپرهیزید .
- با او در بارة افراد شجاع صحبت کنید وبرایش قصه هایی تعریف کنید که قهرمان آنها کودکانی شجاع هستند .
- نزد او از افراد ترسو انتقاد کنید ورفتارآنها را زشت بشمارید .
- تا جایی که می توانید او را به مهر وعلاقة خودان نسبت به او مطمئن سازید .
- او را از نظر بدنی ومزاجی تقویت کنید ، زیرا عدم قدرت بدنی ، توانایی ومقاومت فرد را کاهش می دهد .
- هرگاه عملی شجاعانه ، هر چه قدر هم کوچک ، از او سر زد ، وی را تشویق کنید .
- هرگز از او توقع انجام کاری را که بیش از حد تواناییش است نداشته باشید.
- برای غلبه بر ترس ، چاره ای جز روبهرو شدن با آن نیست . بنابراین کودک را با چیزی که از آن می ترسد ، روبه رو کنید وکوشش نکنید او را از آن دور نگاه دارید ؛ مثلاً اگر از تاریکی می ترسد ، سعی نکنید با روشن گذاشتن چراغ اتاقش مشکل را حل کنید .
- برای از بین بردن ترس کودک هرگز او را ناگهان با چیزی که از آن می ترسد روبرونکنید ؛ مثلاً اگر کودک از آب می ترسد ، هیچ گاه او را ناگهان در حوض واستخر یا دریا رها نسازید ، بلکه همیشه او را کم کم با موقعیت ترسناک آشنا سازید ؛ به طور مثال ابتدا با او به کنار حوض استخر یا دریا بروید وغذا بخورید وبازی کنید ، بعد وارد قسمت کم عمق آب شوید وپاهایتان را بشویید وبا اوآب بازی کنید ، سپس همراه او شنها یا سنگهای ریز وبراق دریا را بیرون بیاورید وهمین طور ادامه دهید . زمانی متوجه خواهید شد که او بدون وحشت در آب شنا می کند .
- همیشه او را زمانی که شرایط مطلوبی دارد وسالمت وسر حال است با چیزی که از آن می ترسد روبرو کنید .
- در مقابل کودک ترسو، صبور باشید وعجله ای برای از بین بردن ترسش نداشته باشید .
- از بین بردن یا کاهش ترس کودک به زمان احتیاج دارد. این راه را باید قدم به قدم طی کرد؛ یعنی نماس کودک را با چیزی که از آن می ترسد ، بتدریج بیشتر کرد . توجه داشته باشید که تا کودک شدیدتر باشد ، زمان بیشتری را باید برای کاهش واز بین بردن ترس صرف کنید .
- علت ترس را بیابید. گاهی اوقات شناخت علت می تواند کمک بزرگی در تخفیف ترس بکند ، ولی همیشه کافی نیست .
- رفتار عاقلانه وخونسرد انة پدر ومادر برخورد با شرایط خطرناک نمونه ای از رفتار صحیح در موقعیتهای خطر ناک را به کودک نشان می دهد . بنابراین سعی کنید برای کودک خود الگوی مناسبی باشید .
روش غلبه بر برخی از ترسهای متداول کودکان
ترس از تاریکی وتنهایی
یکی از ترسهای متداول در میان کودکان ترس از تاریکی وتنهایی است که معمولاً اکتسابی است ؛ زیرا کودکان تا یک سال اول تولد براحتی در اتاق تاریک می خوابند، ولی ناکهان متوجه می شوید که او دیگر حاضر نیست در اتاقش ودر تاریکی بخوابد . در این صورت قبل از هر چیز علت آن را جستجو کنید :
- آیا علت آن حسادت به نوزادی که بتازگی متولد شده است نیست ؟
- آیا تختخوابش صدا نمی دهد یا وقتی چراغ خاموش می شود ، سایه ای روی دیوار اتاقش نمی افتد ؟
- آیا براثر تغییری که در برنامة شما به وجود آمده ، او مدی از شما دور نمانده است یا در طول روز ساعات بیشتری را از شما دور نمی ماند ؟
ودلایل دیگری که می توانید آنها را با کمی تامل در زندگی خود بیابید . مراقب باشید برای غلبه برترس از تاریکی ، مرتکب دو اشتباه نشوید: کودک را مجبور نکنید به تنهایی در اتاق تاریک بماند ، زیرا ترس کودک را شدت می بخشد . دیگر آنکه چراغ اتاقش را تا صبح روشن نگذارید تا او هر گز در تاریکی بودن را تجربه نکند .
عاقلانه ترین راه این است که او را کم کم با تاریکی آشنا کنید ومیزان تاریکی را بتدریج افزایش دهید ؛ مثلاً با او در یک اتاق نیمه تاریک بازی کنید و غذا بخورید ، چراغ قوه ای در دسترسش قرار دهید . چراغ کم نوری را دور از او در اتاقش بگذارید ، رفته رفته چراغ را دور ودورتر کنید وسر انجام آن را از اتاقش خارج نمایید .
ترس از مدرسه
گاهی اوقات کودک قبل از رفتن به مدرسه شدیداً احساس ترس می کند و حاضر نیست به مدرسه برود . این ترس در اوایل دورة دبستان در کودکان ، به ویژه کودکانی که قبلاً هرگز به کودکستان نرفته اند ، به وجود می آید . علت آن مکن است از خانه باشد ، یعنی دوری از شما باعث وحشت او می شود ؛ شاید از دربان مدرسه یا یکی از معلمان یا همکلاسی مردم آزارش می ترسد ، شاید هم از فرد غیر عادی که در راه مدرسه می بینید وحشت دارد ؛ همچنین ممکن است ناتوانی در انجام تکالیف مدرسه سبب ترس او شده باشد . توجه داشته باشید که شما خود باید عامل ترس را شناسایی کنید ، زیرا کودکان خردسال اغلب نمی توانند آنچه را که باعث ترسشان می شود ، خوب توضیح بدهند .
هنگام ظهور ترس از مدرسه ، گاهی علائمی نظیر دل درد وتهوع با گریه وزاری کودک همراه می شود ، حتی امکان دارد که کودک تب کند .
گاهی اوقات کودکان در سنین 11 و12 سالگی دچار نوعی حالت انزجار وتنفر از مدرسه می شوند که علت آن را باید در خود کودک جستجو کرد. شاید علت آن این باشد که درسها مشکلتر می شود وکودک خود را قادر به انجام تکالیف نمی داند . کودکی که خود را بالاتر از آنچه هست تصور می کند اغلب دچار این احساس می شود، زیرا ناگهان قدرت وتوانایی خودرا در خطر می بیند ومتوجه می شود که آن طور که از خود توقع داشته نیست یا انتظار والدین از وضعیت درسی او به همان اندازة ابتدایی است، اما او دیگر قادر نیست نمرات بیست دوره ابتدایی را کسب کند. به همین علت او نسبت به مدرسه ، حالت دلزدگی وافسردگی پیدا می کند که باعث امتناع او از رفتن به مدرسه می شود .
گاهی اوقات تعویض کلاس ومدرسه ومعلم یا فوت یکی از اقوام نزدیک ممکن است گریز کودک از مدرسه شود. همچنین وحشت کودک از محیطهای بزرگ یا ترسو وخجالتی بودن او وعدم اعتماد به نفس وی نیز ممکن است سبب ترسش از مدرسه بشود .
بای رفع این مشکل ، ابتدا باید علت را شناسایی کنید، سپس اقدام به برطرف ساختن آن نمایید. گاهی اوقات کودک برای مدت کوتاهی دچار این وضع می شود ، سپس به حالت عادی باز می گردد. باید با کودک خیلی جدی باشید ، ولی خشونت نکنید ، به هیچ وجه ب ماندنش در خانه موافقت ننمایید ، زیرا به این کار عادت می کند . از سرزنش وتنبیه او بپرهیزید. معلمش را در جریان مشکل قرار دهید . او را تا مدرسه همراهی کنید . شاید تعویض مدرسه مفید باشد او را مطمئن سازید که در خانه منتظرش خواهید ماند. سعی کنید هنگامی که به خانه باز می گردد ، در خانه باشید . درصورت امکان ، برای آوردن او به خانه دنبالش بروید.
در صورتی که وضع خیلی حاد وترس کودک بسیار شدید باشد ، نباید به او برای رفتن به مدرسه فشار بیاورید ، ولی به محض رفع مشکل با کاهش ترس او را به مدرسه بازگردانید وتوجه داشته باشید که این کار هرچه زودتر انجام شود، بهتر است .
ترس از حیوانات
از جمله ترسهای معمول دوران کودکی ، ترس از حیوانات است که اغلب اکتسابی است ؛ ممکن است از دیدن چهرة وحشتزدة مادر ،در هنگام برخورد بایک حیوان به وجود آید . گاهی نیز براثر تجربه ناخوشایند کودک با یک حیوان ایجاد می شود.
برای کاهش دادن این ترس نیز باید کودک را بتدریج با حیوانی که از آن می ترسد ، آشنا کرد؛ یعنی ، اگر آن حیوان کرک یا مو دارد ، ابتدا عروسکی کرک دار در اختیار طفل قار دهید، بعد تصویر آن حیوان را برای کودک نقاشی کنید یا عکس آن را به او نشان دهید ودربارة آن با او صحبت کنید . سپس خود حیوان را از دوربه او نشان دهید وبتدریج فاصلة اورا با حیوان کم کنید . به داشته باشید که همة این مراحل را باید با صبر وحوصله ودر مدت زمان مناسبی طی کنید .
در صورتی که ترس کودک آنقدر شدید بود که با به کارگیری این روشها موفق به از بین بردن یا کاهش آن نشدید ، حتماً به روانشناس کودک یا متخصص تعلیم وتربیت مراجعه کنید ومشکلتان را با او در میان بگذارید.
تحقیق در موردترس در کودکان
