لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 13
طرح مسئله
حاشیه نشینی به عنوان یکی از مهمترین مشائل و معضلاتی است که کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته درگیر آن شدهاند. افزایش مهاجرت به شهر ها رشد سریع و گسترده ی جمعیت و عوامل اقتصادی و ... موجب بروز عوارض متعدد شهری شده است که از آن میان میتوان به پدیده حاشیه نشینی و یا همان اسکان های غیر رسمی اشاره کرد.
از آن جایی که کارخانجات و موائد زاید جامد شهری و فرودگاه ها ،آلودگی صوتی زیادی که دارند همه در اطراف شهر ها سکنی گرفته اند لذا ارزش زمین در این نواحی کمتر از دیگر قسمت های شهر شده و در نتیجه سر ریز جمعیتی که بدان اشاره شد به صورت حومه نشین و آلونک نشین در این نواحی شکل میگیرد.
سکونتگاه های بی ضابطه و حاشیه ای عمدتا به دلیل ارتباط مستقیم با یکی از نیاز های پایه ای انسان ( مسکن) اهمیت مییایند و با مواقع حاشیه نشینی معضلی است که بر اثر نابرابری های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بوجود آمده است.
با توجهبه این مطلب حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی یک پدیده نامطلوب ،اقتصادی ، اجتماعی و کالبدی است. و عارضه ای ناخوانا در مدیریت شهری محسوب میشود.
حال این سوال مطرح است که:
عمده ترین عوامل(علل)پیدایش حاشیه نشینی کدامند؟
پیامدهای حاشیه نشینی و اثرات آن در ابعاد مختلف اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی چیست؟
عمدتا چه قشری در مناطق حومه شهر ( حاشیه ای) ساکن میشوند؟
مناسب ترین راهبرد ها ، سیاست ها و اقدامات اجرایی برای ساماندهی به اسکان غیر رسمی کدامند؟
اهداف تحقیق
مطالعه و تحقیق پیرامون مسائل مختلف شهری و روستایی از اساسی ترین کارهایی است که در هر کشور باید صورت گیرد تا برنامه ریزی های توسعه و عمران آن کشور بطور دقیق و صحیح انجام شود در کشورهای توسعه یافته به این امر توجه بسیار شده است و قسمت زیادی از بودجه کشور را به این بخش اختصاص داده و این مسئله را امری مهم تلقی میکنند.
با توجه به اهمیت مسئله توسعه شهر ها و گسترش بیش از حد شهر های بزرگ و پیدایش حاشیه نشینی مطالعه حاشیه نشینی و زاغه نشینی بسیار مهم و ضروری است چرا که جهت برنامه ریزی های توسعه و عمران شهری یک برنامه ریز خصوصیات اکولوژی ، اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی، فرهنگی و جمعیتی کلیه مناطق شهری آشنا باشد.
هدف عمده در این تحقیق شناخت علت اصلی گسترش شهر ها و خصوصا شهر مشهد و جلوگیری از مهاجرت بیرویه شهر های بزرگ و بالطبع آن محو شدن مناطق حاشیه نشین در سطح شهر مشهد و ایجاد نوعی تعادل بین مناطق حاشیه ای و مرکز شهر میباشد. از دیگر اهداف تحقیق ارائه راهبرد هایی در جهت رفع معضل حاشیه نشینی در کلانشهر مشهد و دست یافتن به توسعه پایدار است.
اهمیت و ضرورت تحقیق
افزایش جمعیت شهری و گسترش شهر ها و پیدایش حاشیه نشینی و عوارض مختلف دیگر آن در حال یکی از دشواریها مشکلاتی است که در سطح ملی و منطقه ای اذهان عمومی و مسئولین کشور را به خود مشغول داشته است.
برنامه های توسعه اجتماعی و اقتصادی – سیاسی و امنیتیدر کشور ایران مسئله حاشیه نشینی ، پیرامون شهر های بزرگ را در بعضی مناطق تشدید نموده بطوری که مهاجر پذیری شهر ها رابطه مستقیم با گسترش شهر ها و این دو نیز رابطه مستقیم با پدیده حاشیه نشینی و همچنین رابطه مستقیم با سیاست های دولت دارد.
انتخاب یک شهر به عنوان قطب توسعه اجتماعی و سیاسی – اقتصادی و صنعتی مسئله توسعه شهر ها را تسریع نموده و از طرف دیگر موجب خالی شدن منطقه ای از کشر میشود. بنابراین قبل از اعمال سیاست گزاری در رابطه با مناطق مختلف مطالعه تاثیرات این سیاست بر روی جابجایی مکانی جمعیت و تاثیرات مثبت و منفی آن بر مناطق مبدا و مقصد ضروری به نظر میرسد.
فرضیات تحقیق
فرضیات تحقیق معمولا حدس یا گمان قریب به اتفاقی هستند که از طریق آزمون و بررسی های مبتنی بر چهارچوب نظری امکان دستیابی به اهداف تحقیق را میرساند.
بطور کلی گسترش شهر ها و توسعه فضایی آنها متاثر از افزایش بیرویه مهاجرت از نقاط روستایی و یا شهر های کوچکتر به شهر های بزرگ است که با توجه به اشتغال مهاجرین و نداشتن درآمد کافی و همچنین نداشتن حرفه و شغل مناسب نمیتوانند در مراکز اصلی شهر جذب شوند و به سوی مناطق پیرامونو حاشیه شهر ها روی میآورند. مهاجرت ها بطور کلی تاثیرات زیادی بر مناطق شهری و روستایی دارند اکنون با توجه به مطالب ذکر شده فرضیات مرتبط به آن را دراین قسمت مطرح میکنیم:
رشد فزاینده جمعیت در محله وکیل آباد ، ناشی از ورود مهاجران شهری و روستایی به این مکان است.
کاهش قدرت اشتغال زایی نسبی در بخش کشاورزی سبب مهاجرت روستاییان به شهر ها و در نتیجه روی آوردن آنان به اشتغال در مشاغل غیر رسمی کم درآمد در شهرها و اسکان در مناطق حاشیه نشینمیشود.
افزایش قیمت زمین و بوجود آمدن بازارهای بورس بازی زمینهای شهری و روستایی و خرید و فروش زمین و خانه های مسکونی و قولنامه ای و خارج از قاعده شهری عامل تشدید حاشیه نشینی در این محله است.
ارائه خدمات در شهر بالا بودن سطح درآمد در شهر ها ، وجود کار، بالا بودن سطح بهداشت و وسایل پزشکی و آموزش سبب جذب جمعیت شده است و مهاجرین خارجی و داخلی آن را تبلیغ نموده و سبب تشدید هجوم هموطنان آنان از مقصد حرکت شده و به جمع هموطنان و هم ولایتی های خود میپیوندند.
پایین بودن قیمت زمین در نواحی حاشیه ای شهر ها
اکثر ساکنین سکونتگاههای خودرو از نظر اقتصادی دارای مشاغل غیر رسمی و مهارت کم هستند و در گروههای درآمدی پایین قرار دارند.
ساکنین سکونتگاه های خودرو از نظر اجتماعی و فرهنگی دارای خانوارهای جوان با سطح سواد پایین میباشند.
ویژگی های اجتماعی – اقتصادی ساکنین این سکونتگاه ها در شکل گیری کالبدی آنها تاثیر گذار است.
ادبیات تحقیق
زاغه نشینی و اسکان غیر رسمی به مفهوم امروزی پیامدانقلاب صنعتی است که به دنبال تحولات ساختاری و بروز مشکلات اقتصادی ، اجتماعی فراوانی – همچون رشد شهرنشینی و مهاجرت های روستایی لجام گسیخته در کشورهای مختلف جهان بخصوص شهر های جهان سوم نمایان شده است.( هادیزاده،81:22).
در شهر نشینی شتابان شهر های بزرگ ایران ، پدیده ای در حال گسترش به نام حاشیه نشینی است که به نامهای بافت خودرو ، توسعه بیرویه ، اسکان غیر رسمی ، زاغه نشینی، آلونک نشینی و ... وجود دارد که همواره از تهدیدات و خطرات آن بدون آگاهی کافی و شناخت لازم از علل بوجود آمدن آن سخن گفته میشود . اینگونه سکونتگاه ها ، درون یا مجاور شهر ها و عمدتا دارای بافت کالبدی نابسامان و خودرو با واحد های مسکونی غیر استاندارد و غیر فنی ( بدلیل شتاب ساخت و ساز)و فاقد مجوز رسمی و احتمالا به صورت تصرف عدوانی میباشد و ساکنین آنها عمدتا از اقشار کم درآمد ، مهاجر نشین ها یا رانده شدگان از درون و یا آسیب های اجتماعی و اشتغال غیر رسمی و فصلی میباشند.( میر فندرسکی،1382:52)
چارلز آبرامز کارشناس معتقد است در ساختمان و یا بخشی از شهر که در آن ویرانی ، نارسایی، عرضه خدمات درمانی ، تراکم زیاد جمعیت در واحد های مسکونی ، فقر فرهنگی و آموزش و فقدان آسایش لازم و خطرات ناشی از عوامل طبیعی نظیر سیل دیده میشوندمیتواند بعنوان زاغه و یا منطقه زاغه نشین معرفی گردد.( مشهدی زاده دهاقانی،119:1373)
پدیده بدمسکنی به آن دسته از مسکنهای شهری گفته میشود که تراکم بیش از حد دارند و نداشتن تاسیسات کافی ،بیدوامی مصالح و عدم آسایش ساکنین از خصایص و ویژگی های آنهاست . بدمسکنی در تمام شهر های جهان وجود دارد و در کشورهای صنعتی توسعه یافته بیشتر در محلات قدیمی شهر بروز کرده است در این محلات مهاجران خارجی و رنگین پوستان سکونت دارند . بدمسکنی در این کشورها در بافت و بناهای موجود شهر ها شکل میگیرد. در کشورهای در حال توسعه بدمسکنی از لحاظ شکل و محتوا بسیار متنوع و از لحاظ ابعاد بسیار گسترده تر از کشورهای صنعتی پیشرفته است و به اشکال حلب آباد ، زاغه نشینی و آلونک نشینی ، اتاق نشینی در داخل و خارج شهر ها پدیده آمده است.( سعید نیا،112:1379).
مسکن نابهنجار در غرب تنها به جنبه های فیزیکی و معماری ختم نمیشوند بلکه انحطاط سازمان اجتماعی نیز متعاقب انحطاط فیزیکی رخ میدهد.فاواوجیت محله های فقیر نشین را ناحیه ای مشتمل بر خانه های رو به ویرانی ، آکنده از تهی دستان با راه و رسمی خاص خود که با آنهای دیگر متفاوت اند تلقی میکند.( پیران،1382)
در شهر ها بویژه شهر های بزرگ کشورهای در حال توسعه به سبب کمبود با فقدان زمین های کافی به منظور خانه سازی برای طبقات فقیر و کم درآمد شهری بیشتر آنها به دامنه های پر شیب دره ها و دشت های سیلابی یا به زمین های مجاور صنایع آلوده ساز و خطر آفرین پناه میبرند تا با مداد و مصالح ساختمانی کم دوام خانه ها محقر خود را بنا کنند از این رو شهر های جهان سوم همواره به دوگانگی کشیده میشوند: یکی شهر قانونی که زمین و واحد های مسکونی آن بر مبنای قوانین و مقررات جاری تهیه شده است و دیگری شهر غیر قانونی که زمین و واحد های مسکونی آن به صورت تصرف عدوانی و غیر قانونی اشغال گردیده است. بیشتر منطقه حاشیه نشین و آلونک نشین شهر ها را شامل میشود.( شکویی،1373)
مقدمه:
یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر ساختن شهر است. شکل شهر همواره شاخص بیرحم درجه تمدن بشری بوده و خواهد بود. در واقع این مجموع تصمیمات مردم ساکن شهر است که شکل شهر را تعیین میکند.( بیکن،13:1376)
پیدایش انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن نوزدهم و عوامل نشات گرفته از آن همچون تمرکز صنعت و تجارت، نابرابری در تقسیم کار و توزیع ناعادلانه درآمد از سویی و مهاجرت روستاییان به شهر ها به علت کمبود خدمات و امکانات رفاهی ، بیکاری و از این قبیل از سوی دیگر منجر به افزایش جمعیت شهر ها و بویژه شهر های بزرگ و ایجاد کلان شهر ها یا پدیده ماکروسفالی شده است.
در چنین شرایطی ساکنان محدوده اقتصادی شهر که دچا رفقر ، بیکاری و بیسوادی میباشند، جذب نظام اجتماعی – اقتصادی شهر نشده و در حاشیه شهر به صورت غیر رسمی اسکان مییابند و منجر به بروز پدیده حاشیه نشینی میشوند. البته حاشیه نشینان الزاما د رحاشیه شهر زندگی نمیکنند گاه این اسکان غیر رسمی در درون بافت شهری ایجاد میشود.
این مراکز سکونتی مرکز بروز انواع مشکلات اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و امنیتی همچون فقر ، بیکاری ، سطح پایین آموزشی ، فقدان آسایش و امنیت ، نارسایی خدمات ، تراکم بالای جمعیت در واحد مسکونی و نامشخص بودن مالکیت زمین است.
در حال حاضر حدود 30% از افراد ساکن کلان شهر ها و پایتخت کشورهای جهان سوم حاشیه نشین میباشند.(زاهد زاهدانی،1:1369)
سابقه این پدیده را هر چند در ایران از سالهای 1320 ، حتی پیش از آن دانسته اند اما از دهه 1340 به بعد شدت یافته و آهنگ رشد نسبتا قابل توجه و نگران کننده ای یافته است.
مسئله ای به نام اسکان غیر رسمی
طی دهه های اخیر سکونتگاه هایی خودرو درون یا مجاور شهر ها به ویژه در مجموعه های شهری بزرگ کشور – با سیمایی ناخوشایند و خارج از برنامه ریزی رسمی شهر سازی و بدون مجوز ساختمان به سرعت رشد کرده اند.
که به رغم پیوستگی عملکردی با شهر اصلی در گسستی کالبدی از آن قرار دارند. ( سازمان عمران و بهسازی شهری ،1383 :27 )
حاشیه نشین کیست؟
حاشیه نشین به مفهوم کلی به کسی گفته میشود که در شهر سکونت دارد ولی به علل گوناگون نتوانسته است جذب نظام اقتصادی و اجتماعی شهر شود و از خدمات شهری استفاده کند.(برآبادی،1381:48).
برخی از کارشناسان امور شهری قرار گرفتن محل سکونت فرد را در حاشیه شهر معیار تعریف حاشیه نشینی در نظر میگیرند.گرچه بیشتر حاشیه نشینان در حاشیه شهر زندگی میکنند، اما بسیارند افرادی که در داخل محدوده شهری زندگی میکنند، ولی جزو حاشیه نشینان به حساب میآیند. برعکس ، کسانی هم هستند که در حاشیه شهر زندگی میکنند ولی جزو حاشیه نشینان نیستند.
تعریف حاشیه پیرامون شهر ها
این سکونت گاهها ازآن حیث بعنوان حاشیه نشین شناخته شدند که اغلب در پیرامون نقاط شهری و در اراضی نامناسب که در معرض انواع تهدیدهای طبیعی میتوانست قرار گیرد یا از حیث مالکیت وضعیت مبهمی داشتند و یا در اراضی که سوداگران شهری توجه چندانی به آن نداشتند ، شروع به توسعه کردند. از نظر اقتصادی حاشیه تلقی میشوند زیرا فاقد توانمندی های لازم برای جذب و فعالیت در بخش رسمی و به اصطلاح مدرن شهری شناخته میشوند.
تعریف حاشیه های درون شهری
حاشیه های درون شهری که عمولا در بخشهای قدیمی تر شهر دیده میشوند به مناطق مسکونی گفته میشود که وضعیت نابسامانی دارد. حاشیه درون شهری در واقع آن قسمت از شهر است که در گذشته وضعیت مطلوب و سامان یافته ای داشته ولی به تدریج شرایط آن نامناسب شده و ساکنان آن به نقاط بهتر و جدیدی از شهر رفته و درآن جا سکنی گزیده اند0 هادیزاده، 1382:15).
تعریف اسکان غیر قانونی (عدوانی )
سکونتگاه غیر قانونی ( عدوانی ) را می توان به عنوان یک منطقه مسکونی تعریف کرد که بدون مطالبه قانونی برای دریافت زمین و یا اجاره از سوی مقامات مربوطه برای ساختن خانه توسعه یافته است.
زاغه های غیرقانونی معمولا در حاشیه شهرها ظاهر می شوند و اغلب به طور غیرقانونی زمین ها را به اشغال خود در می آورند . نتیجه این حالت غیرقانونی ساخت و ساز ؛ سرویس ها ، خدمات و زیرساخت های نامناسب شهری می باشد .
طبقه بندی زاغه ها
زاغه های انتقالی
زاغه های ترمیم یافته
زاغه های انفرادی ( تک زاغه )
زاغه نشینان متحرک یا خانه بدوشان
آلونک
محلات از نوع سوم
انواع زاغه ها
زاغه انتقالی : منظور نقل مکان زاغه نشینان از محل اولیه شان به محل نوسازی شده دیگر است که توسط مسئولین امور شهری و یا سازمان های خیریه انجام می گیرد. برای نمونه می توان حاشیه نشینان چهارصد دستگاه واقع در پایین خیابان اشاره کرد.
زاغه های ترمیم یافته : گاهی اقدامات انجام شده توسط نهادهای مسئول امور شهری و یا خود ساکنین باعث ترمیم و نوسازی زاغه ها در همان محل گردیده است . نمونه زاغه نشینان جاده سرخس.
زاغه های انفرادی ( تک زاغه ) : در گوشه و کنار شهر ممکن است زاغه هایی به صورت تکی مشاهده گردند. این زاغه ها به صورت انفرادی ظاهر می شوند و یا اینکه بقایای زاغه های قدیمی اند که بر اثر توسعه و گسترش شهر محو گردیده اند. نمونه خیابان میل کاریز.
زاغه نشینان متحرک یا خانه بدوشان : عده ای از خانواده هایی که به سبب کمبود مسکن در حاشیه خیابان های عقب مانده شهر اقامت می کنند و در صورت مساعد بودن هوا و اجازه سازمان های دولتی می توانند مدت محدودی در کنار و حاشیه خیابان اقامت کنند.
آلونک : به نوعی شبیه زاغه بوده با این تفاوت که فضای اشغالی و مصالح به کار برده شده در آن مناسب تر از زاغه است و لیکن از لحاظ امکانات بسیار محدودتر از نیازهای ابتدایی اعضای خانوار ساکن در آن می باشد. این نوع سکونتگاه به صورت نوار ممتدی در مشهد ( شمال شرق و جنوب شرق مشهد ) گسترده شده است.
محلات از نوع سوم : اینگونه محلات در واقع همان محلات قدیمی شهر هستند که با توسعه شهر و تغییر عملکرد و عمدتا به علت قدمت به مناطق فقیر نشین تبدیل گردیده و در برخی موارد به زاغه ها شبیه اند . در شهر مشهد محلاتی چون نوغان ، طبرسی ، تپل محله ، عیدگاه ، سرشور و غیره در این مقوله قرار می گیرند ( حاتمی نژاد – زمردیان ، 1372 : 9 ) .
دیدگاه های عمده در مورد حاشیه نشینی در جهان
در زمینه تشکیل مناطق حاشیه ای به عنوان مشکلی بغرنج در شهرهای جهان سوم ، دو دیدگاه لیبرال حاشیه نشینی به مثابه معلول عوامل داخلی در کشورهای جهان سوم تلقی می گردد و در جهت گذار از جامعه سنتی به جامعه صنعتی ، خود به عنوان نوعی ضرورت در فرایند این تحول قلمداد می شود. اما از نظر دیدگاه رادیکال تشکیل مناطق حاشیه نشین در شهرهای جهان سوم معلول مناسبات و روابط بین المللی و قدرت های مسلط جهانی از یک سو ، و ویژگی های ملی از سوی دیگر است ( احمدی پور ، 1374: 34).
دلایل ظهور پدیده حاشیه نشینی
شکل گیری و توسعه سکونتگاه های غیر قانونی تابعی از عوامل داخلی و خارجی است. از عوامل داخلی می توان به مواردی مانند فقدان ممر عایدی تضمین شده و دیگر مسائل مالی ، شغل های روزمزد با دستمزد کم که در بسیاری موارد موقت و نیمه دائم است. ، اشاره نمود .
دلایل خارجی مواردی مانند قیمت بالای زمین و مسکن ، بی توجهی دولت نسبت به رسیدگی به وضعیت این مناطق ، استاندارد های بالای مسکن قابل قبول ، آیین نامه ها ، ضوابط و مقررات ، طرح های پیچیده ، موانع و مشکلات نهادی و سازمانی را شامل می شوند.
شاخص های داخلی و خارجی که کیفیت و اندازه یک سکونتگاه را تعیین ذمی کنند در جدول زیر دسته بندی گردیده اند :
تحقیق وبررسی در مورد حاشیه نشینی و افزایش مهاجرت به شهرها 12 ص
