واژه «هجرت» در عرف دینی به معنی «کوچ» و «خروج» از یک سرزمین به منظور حفظ و تحکیم مبانی عقیدتی وایمانی است «مهاجر» کسی است که از محدوده طاغوت و استبداد خارج می شود تا بتواند معاشرت، تربیت و عبادتش را متناسب با شریعت وآرمان خود ترتیب دهد.
در عرف جامعه شناسی، اقوام مهاجر کسانی اند که به انگیزه های شغلی، حرفه ای ومعیشتی مانند کار، تجارت و یا علل طبیعی مانند زلزله، سیل، قحطی و یا به منظور بهره وری ازمواهب خدماتی و رفاهی به منطقه دیگری کوچ کرده و ساکن شده اند. قرآن کریم در آیاتی «مهاجرت» راعامل مهم برخورداری ستمدیگان از مواهب دنیا یاد می کند و در آیاتی دیگر با نپذیرفتن این عذر که «اینجا وطن من است» و هر گونه سختی را تحمل می کنند و به خاطر پیوندهای عاطفی، سنتهای اجتماعی و یا نزدیک بینی سیاسی و ضعف و زبونی روانی، ننگ ماندن را در جایی که ایمان و حقیقت به بند کشیده شده، پذیرفته اند، هشدار می دهد که چرا ظلم بر خویشتن! سرزمین خداوند فراخناک است و آدمیان بسیار. به سرزمینی دیگر بشتاب.
از نظر عرف دینی، سیاسی، جامعه شناسی واصول اخلاقی و علمی، آنچه درعصر پیامبر(ص) رخداد، به معنای واقعی هجرت است. البته در حوزه ای گسترده تر و از افقی بالاتر. زیرا هجرت از درون و سفر درعمق روح از هجرتهای بیرونی و سفرهای خاکی بالاتر است.
به تعبیر لطیف دکتر شریعتی: «بیرون رفتن از آنجا که دیگر نه جای ماندن است و بدر رفتن از آن حال که دیگرنه شایسته بودن است، مهاجرت نه تنها از زادگاه خویش که بسیار سهل است، بلکه ازخویشتن خویش که مردافکن است و محمد(ص) می کوشد تا جامعه کوچک مکه را به حرکت درآورد تا برجای ایستد و اسلام همان سان که انسان رااز بیرون به جنبش می خواند، از درون نیز به انقلاب دعوت می کند و بدین گونه است که او را همواره از توقف، انحطاط و انجماد می راند و اینها همه معجزات علمی و اخلاقی، روحی و معنوی هجرت است؛ هجرت آفاقی وهجرت انفسی.»1
1-(تاریخ صدر اسلام – محمد نصیری )
قرآن کریم و گسترش اسلام
قران کریم دارای سه خصوصیت است:
1- تصور قرآن از خدای تعالی به گونه ای خردپسند است که به آسمانی فهمیده وتصدیق می شود. درحالیکه در ادیان دیگر چنین نیست. خدایی که معرفی می کند درست است که بر اساس برخی قرائت در گذشته به تشبیه نزدیک است ولی در همان زمان مورد تأئید اغلب فیلسوفان ومتکلمان مسلمان توحیدی بوده است.
2- مطالبی در قرآن وجود دارد که فراتراز اوضاع واحوال وزمان و مکان خاص است و این مطالب برای زندگی فردی و اجتماعی انسان و روابطش باخود، خدا و دیگران سودمند است.
3- قرآن هیچ دین ومذهبی را بطور کلی نفی نمی کند بلکه بودجه اشتراک خود با دیگران تکیه می کند.
اصول، شیوه ها و اهداف حکومت حضرت محمد(ع)
اندیشه های دینی که از زبان پیامبر(ص) مطرح شد برخلاف زندگی قبیله ای که تربیت افراد محدود بود افراد را فراتر از محدودیت های قومی تربیت می کرد. پیامبر در دوران سیزده ساله درگیری فکری با تمام جاهلی به جای اینکه از راه غلبه و قهر اقدام کند از طریق ایجاد روحیه اخوت میان مسلمانان همدلی بوجود آورد و تردیدی در نظام دوره جاهلی ایجاد کرد و طرح نظام نوین اجتماعی دینی را پی ریخت. تبعیض نژادی را محکوم، حکم ناقص را باطل و افتخراران جاهلی را ناروا شمرد.2
2-یدالله حاجی‌زاده مقالات تاریخ اسلام - صدر اسلام
اصول، شیوه ها واهداف حکومت حضرت محمد(ع)
اساسی ترین اقدام در جهت شکل گیری است اسلامی و تثبیت حکومت هجرت از مکه به مدینه بود خداواند پیامبر(ص) را «ولی» یعنی متصدی خدمت برادرانه و سرپرستی مشفقانه قرار داد. حکومت وی بر پایه عدالت بود. از اصل مشورت و مشارکت دادن مردم بهره می گرفت و رسول خدا(ص) در اتخاذ نقشه های نظامی و ... مشورت می کرد و در احد رأی جوانان را بر رأی جوانان خود و دیگران ترجیح داد و در محاصره احزاب پیشنهاد سلمان فارسی در خصر حقوق را بکار بست و در پرتو تعالیم اسلامی مقام خود را برپایه تعاون وهمکاری قرار داد.
پیامبر(ص) به مسلمانان آموخت علاوه بر دفاع از جان و مال و ناموس و میهن و ... موظف اند به دفاع از ستم دیدگان برخیزند و از آغاز تا انجام عمرش میان رفتار و گفتارش تضادی دیده نشد و دشمنانش او را راستگو می شناختند. الفبای زندگی اش را پرهیز ازحسد و صلح و آزو مردم فریبی و آراستگی را به عفو مهربانی و ساده زیستی تشکیل داد در میان محرومان ظهور کرد و از آنها مردمی مورد احترام جهانیان ساخت. در بیش از ده جنگ شرکت جست و یک گام به عقب بازگشت. نخستین کسی بود که پس از پیروزی دشمن را عفو می کرد و سفارش را خواستار بود و برسراپودها اندیشه سیاسی اش پرتو لااله الاالله تجلی داشت.3
3- سایت تخصصی تاریخ اسلام
جلوه هایی از اخلاق خاتم انبیاء
1- در جنگ احد دندانهای پیامبر شکست و چهره اش رقم برداشت یاران گفتند چه می شود که بر دشمنان نفرین کنی؟ پیامبر پاسخ داد من به لحن و نفرین مبعوث نشده ام بلکه برای دعوت برانگیخته شده ام.
2- زنی یهودی قصد کشتن پیامبر را داشت وگوشت گوسفندی رامسموم کرد و هدیه به پیامبر داد رسول خدا (ص) آن را در دهان گذاشت و زن اعتراف کرد و رسول خدا(ص) که در تمام عمر انتقام نگرفته بودند از انتقام روبرگرداندند وزن یهودی راعفو کرد.
3- ازابن سینا نقل شده است: رسول خدا(ص) متواضعانه بر زمین می نشست و روی زمین غذا می خورد و گوسفندان را به دست خود می دوشید و دعوت غلامان را می پذیرفت.
4- از انس بن مالک رسید است: پیوسته رسول خدا (ص) وقتی از کفار کودکان می گشت به ایشان سلام می کرد.
5- سیمای پیامبر(ص) اغلب خندان بود. عبدالله بن حارث می گوید: هیچ کسی را به مانند رسول خدا(ص) خندان ندیدم
6- رسول خدا(ص) با فرزندان خود با مهر و عطوفت رفتار می کردند می گفتند فاطمه پاره تن من است و قلب و روح من است و هر کس او را بیازارد مرا آزرده است.
7- علاوه بر ماه رمضان و قسمتی از شعبان در سایر ایام سال یک روز در میان روزه دار بود. و دهه آخر ماه رمضان را در مسجد به عبادت مشغول می شد.4
4-سایت پژوهشکده باقرالعلوم
8- با همه نیروی جوانی هرگز تمایلات و هوسهای عهد شباب به دلش راه
نمی یافت و کسانی راکه ازدواج را فقط وسیله لذت جویی قرار می دهند همواره محکوم کرده است.
9- علی (ع) فرموده است: رسول خدا(ص) چنان بود که کسی چون بی مقدمه او را
می دید از هیچکس بیم نداشت و چون به او نزدیک می شد و او را می شناخت به وی عشق می ورزید.
10- عبدالله بن سلام در مدینه اسلام را پذیرفت گفته است: چون پیامبر(ص) به مدینه وارد شد، مردم دیدن او سراسیمه حرکت کردند. من در میان کسانی بودم که به دیدار حضرت رفتند همین که رخسار او را دیدم، دانستم باچهره ای روبه رو شده ام که با سیمای دروغگو تفاوت بسیار دارد.5
6-تاریخ صدر اسلام – محمد نصیری
«معامله جان با خدا»
چند سال گذشت از آن روزی که محمد امین، برای نخستین بار، بر فراز تپه های ام القرا ایستاد و با شانه های محکم رسالت و با ندای رسای نبوت، یگانگی خداوند را فریاد کرد و مردمان را فراخواند تا شهادت دهند به یکتایی پروردگار؛ چند سال پر از بیم و امید، پر از لحظه های تنگ و تاریک و خسته و زخمی، سال هایی که با ریختن خاکروبه بر سر و روی رحمة للعالمین و با پرپر شدن نفس های یاسر و سمیه زیر سنگ های شکنجه گذشت؛ سال های تهیدستیِ شعب ابی طالب و گرسنگی خاندان پیامبر و آزار و طعنه های کفار و اشراف مکه... .
لحظه هایی که انگشت های سخره عناد، به نماز ایستادن محمد و علی و خدیجه را نشانه می گرفت و صدای قرآن خواندن رسول را جاهلان پنبه در گوش، طفره می رفتند... .
پس از این همه صبر و شکیبایی محمد صلی الله علیه و آله ، آنان که خدا، مُهر بر دل هایشان ننهاده بود و امید به رستگاری شان می رفت، ایمان آوردند و در رکاب پیامبر و در سایه امن لطف او خیمه زدند و آنان که مصداق «فِی قُلُوبِهِم مَرَضٌ» بودند و «خَتَمَ اللّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ عَلی سَمْعِهِمْ وَ عَلی أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ» از راه بیراهه خویش بازنگشتند و از هیچ آزاری فروگذار نکردند.
فتنه های شبزدگان به آنجا رسید که قصد جان رسول خدا را کردند.
پیامبر، در شبی دور از چشم های نامحرم کفار، از مکه به سمت مدینه روانه شد و امیرالمؤمنین، علی علیه السلام ، جان خویش را بر سر دست گرفت و در بستر رسول، به استقبال تیغ های برهنه ای رفت که به قصد جان محمد صلی الله علیه و آله ، شبانه به خانه او هجوم آوردند. علی علیه السلام با هر چه اشتیاق، این خطر را به جان پذیرفت و تنها بر زبان آورد: یا رسول اللّه ! آیا در این صورت، شما در امان خواهید بود؟
و پروردگار پاسخ داد: «از مردم کسانی هستند که جانشان را با پروردگار معامله می کنند تا رضای او را به دست آورند...».
